Αγγελική Παρδάλη
- 7 Φεβ 2022
- διαβάστηκε 7 λεπτά

«Δίκη της Νυρεμβέργης» : Η ιστορική δίκη εναντίον των ναζιστικών κτηνωδιών

📝 Άρθρο της Παρδάλη Αγγελικής, προπτυχιακής φοιτήτριας του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ

Γερμανία, 1933. Ο Αδόλφος Χίτλερ ήρθε στην εξουσία ως καγκελάριος με τη ναζιστική κυβέρνησή του. Ο κυριότερος σκοπός του ναζισμού ήταν η αντικατάσταση του δημοκρατικού συστήματος από τον ολοκληρωτισμό, ώστε να επιτευχθεί η αποκαλούμενη «κοινότητα», με την έννοια της εθνικής και βιολογικής ενότητας.

Μέσα στην επόμενη δεκαετία, οι πολιτικές που ακολουθούνταν, όντας θηριωδέστατες, κατέληξαν στο να απαριθμούνται πάνω από δεκαπέντε εκατομμύρια θύματα εκ των οποίων τα έξι εκατομμύρια ήταν Εβραίοι.

Με τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, διεξήχθη στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, μια σειρά από δώδεκα δίκες που πέρασαν στην ιστορία με τη γενική ονομασία οι Δίκες της Νυρεμβέργης. Η κύρια δίκη, γνωστή ως η ΄΄Δίκη της Νυρεμβέργης΄΄, διενεργήθηκε από τις 20 Νοεμβρίου του 1945 μέχρι την 1η Οκτωβρίου του 1946, από το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο που συγκροτήθηκε για τον σκοπό αυτό, υπό την προεδρία του βρετανού δικαστή, λόρδου Geoffrey Lawrence. Με εντολή του Προέδρου των Η.Π.Α[1] Τρούμαν, ολόκληρη την δίκη την διοργάνωσε ο Αμερικανός δικαστής Robert H. Jackson, ο οποίος κατά τη διάρκεια της δίκης ήταν ο κύριος κατήγορος. Στην αγόρευσή του είχε πει χαρακτηριστικά: «Το ότι οι 4 νικήτριες δυνάμεις, ταλαιπωρημένες από όσα άδικα έγιναν, δεν εκδικούνται, αλλά παραδίδουν τους συλληφθέντες εχθρούς τους στην κρίση της δικαιοσύνης, είναι μια από τις πιο σημαντικές παραχωρήσεις που έκανε ποτέ η εξουσία στη λογική».

Στη δίκη παρατηρήθηκε συγκερασμός νομικών πρακτικών: αφενός, υπήρχαν εισαγγελείς και δικηγόροι υπεράσπισης σύμφωνα με το βρετανικό και το αμερικανικό δίκαιο, αφετέρου, οι αποφάσεις και οι ποινές επιβλήθηκαν από μία ομάδα δικαστών και όχι από έναν μόνο δικαστή, όπως θα γινόταν εάν ακολουθούνταν βρετανικές ή αμερικανικές νομικές πρακτικές.

Με βάση συμφωνία που υπογράφηκε στο Λονδίνο στις 8 Αυγούστου του 1945, μεταξύ των Η.Π.Α., της Μεγάλης Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, το Δικαστήριο απαρτίστηκε από τέσσερα μέλη, καθένα από τα οποία είχε και έναν αναπληρωματικό. Δικαστές από τις εν λόγω συμμαχικές δυνάμεις προέδρευσαν της ακροαματικής διαδικασίας στη δίκη των Ναζί εγκληματιών πολέμου.

Ταυτόχρονα, η International Business Machines Corporation (IBM) παρείχε την τεχνολογία, ώστε να παρέχονται από ειδικό δίκτυο μεταφραστών επιτόπιες μεταφράσεις μέσω ακουστικών στην αγγλική, γαλλική, γερμανική και ρωσική γλώσσα.

Το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο, κατηγοριοποίησε τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν, βάσει του άρθρου 6 του Καταστατικού του Χάρτη στις εξής επιμέρους κατηγορίες: (1) εγκλήματα κατά της ειρήνης, (2) εγκλήματα πολέμου, (3) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, (4) συνομωσία για τη διάπραξη των προαναφερθέντων εγκλημάτων. Στα εγκλήματα κατά της ειρήνης υπάγεται ο σχεδιασμός, η προετοιμασία, η έναρξη, η εξαπόλυση πολέμου ή επίθεσης ή πολέμου κατά παράβαση των διεθνών συνθηκών, συμφωνιών ή διαβεβαιώσεων, ή συμμετοχή σε κοινό σχέδιο συνωμοσίας για την επίτευξη οποιουδήποτε από τους παραπάνω στόχους. Σε ό,τι αφορά την δεύτερη κατηγορία, τα εγκλήματα πολέμου ορίζονται ως οι εν γένει παραβιάσεις των νόμων και των κανόνων του πολέμου, όπως δολοφονίες, κακομεταχείριση ή εκτόπιση για καταναγκαστική εργασία ιδιωτών από κατακτημένη χώρα, αιχμαλώτων πολέμου ή ναυτικών, εκτέλεση ομήρων, λεηλασίες δημόσιας ή ιδιωτικής περιουσίας και καταστροφές μη υπαγορευόμενες από στρατιωτική ανάγκη. Από την άλλη πλευρά, οριοθετώντας τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, γίνεται λόγος για δολοφονία, εξόντωση, υποδούλωση, εκτόπιση και άλλες απάνθρωπες πράξεις που διαπράχθηκαν πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ στην κατηγορία της συνωμοσίας κύριο περιεχόμενο αποτελεί ο σχεδιασμός και η εξαπόλυση επιθετικών ενεργειών ή άλλων εγκλημάτων κατά της Παγκόσμιας Ειρήνης.[1] [2]

Σε συνέχεια της δίκης, η ηγετική μορφή των Ναζί, ο Αδόλφος Χίτλερ είχε αυτοκτονήσει τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, όπως και οι στενοί συνεργάτες του, Heinrich Himmler και Joseph Goebbels, με αποτέλεσμα να μην δικαστούν, ενώ πολλοί, μάλιστα, ήταν οι εγκληματίες που δεν δικάστηκαν ποτέ, καθώς διέφυγαν στο εξωτερικό. [3] Στη δίκη κατηγορήθηκαν είκοσι τέσσερα άτομα μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος μαζί με έξι ναζιστικές εγκληματικές οργανώσεις, ανάμεσά τους, η γνωστή σε όλους ‘’Gestapo’’, τα SS και η Υπηρεσία Ασφαλείας. Οι εναγόμενοι είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν τους δικηγόρους τους, με εκείνους να χρησιμοποιούν ως βασική γραμμή υπεράσπισης τη θεμελιώδη αρχή '' nullum crimen, nulla poena sine lege ''.

Υποστηρίχθηκε, δηλαδή, ότι οι σχετικές προβλέψεις παραβίασαν τη θεμελιώδη αρχή της απαγόρευσης της αναδρομικής εφαρμογής των ποινικών νόμων. Η κοινή αμυντική στρατηγική ήταν ότι τα εγκλήματα που ορίζονται στην Συμφωνία του Λονδίνου του 1953 ήταν παραδείγματα νόμων που θεσμοθετήθηκαν πριν από τις ποινικοποιημένες δράσεις που διαπράχθηκαν. Επομένως, η αναδρομική ισχύς των συγκεκριμένων κατηγοριών - όσο κι αν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν ήταν τερατώδη - οδήγησε στην καταπάτηση της διαχρονικής ποινικής αξίωσης του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου, «κανένα έγκλημα, καμία ποινή, άνευ υφιστάμενου νόμου». Η αρχή αυτή αποτελεί συνώνυμη έννοια της αρχής της νομιμότητας, σύμφωνα με την οποία, αντίστοιχα, ένα άτομο δεν πρέπει να διώκεται ποινικά, βάσει νόμου που ποινικοποίησε μεταγενέστερα την πράξη του. Η αρχή βρίσκει τις ρίζες της στην εποχή του Διαφωτισμού, όταν έπρεπε να τίθενται, πλέον, όρια, στην διακριτική ευχέρεια της δικαστικής εξουσίας, ενώ σύμφωνα με τις αλλαγές που επήλθαν στον Γερμανικό Ποινικό Κώδικα το 1935, η αρχή αυτή συμβιβάζει τις ατομικές με τις κοινωνικές αξιώσεις, αποτελώντας βασική εγγύηση της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου κατά της κρατικής αυθαιρεσίας.

Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι ομολόγησαν τα εγκλήματά τους, ενώ κατά κύριο λόγο ισχυρίστηκαν πως εκτελούσαν εντολές των ανωτέρων τους. Όπως αναφέρει και ο ιστορικός Νίκος Γιαννόπουλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η προσπάθεια που κατέβαλλαν σχεδόν όλοι οι κατηγορούμενοι να αποσείσουν την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, προκειμένου να πετύχουν ελαφρύτερες ποινές. Οι μισοί από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο με απαγχονισμό, τρεις σε ισόβια κάθειρξη, τέσσερις σε κάθειρξη 10-20 ετών και τρεις αθωώθηκαν. Οι θανατικές ποινές εκτελέστηκαν σε ειδικά στημένη αγχόνη στις 16 Οκτωβρίου 1946, παρ’ όλο που οι εκπρόσωποι της Γαλλίας πρότειναν την εκτέλεση δια τυφεκισμού. Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε δεκτό από τους Σοβιετικούς, με την αιτιολογία ότι οι κατηγορούμενοι είχαν προσβάλει το στρατιωτικό ήθος και δεν τους ταίριαζε εκτέλεση που αρμόζει σε στρατιωτικούς. Όσοι καταδικάστηκαν σε φυλάκιση μεταφέρθηκαν στη φυλακή του Σπάνταου. [4]

Παρά τον αρχικό σχεδιασμό διεξαγωγής πολλών επιμέρους διεθνών δικών για σχετικά ζητήματα,, δεν διεξήχθησαν άλλες δίκες με διεθνή χαρακτήρα. Το διάστημα 1947-1949 διεξήχθησαν άλλες δώδεκα, ενώπιον αμερικανικών στρατοδικείων, εις βάρος πολιτικών, στρατιωτικών, ηγετών της οικονομίας, γιατρών, νομικών και μελών του Υπουργείου Εξωτερικών, από τις οποίες οι σημαντικότερες ήταν η « Δίκη των Γιατρών » και η « Δίκη των Δικαστών » .

Στις 9 Δεκεμβρίου του 1946, ξεκίνησε στη Νυρεμβέργη δίκη με κατηγορούμενους 20 Γερμανούς γιατρούς που φαίνεται να είχαν υποβάλλει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους σε βασανιστήρια, ντύνοντάς τα με τον μανδύα της ιατρικής επιστήμης. Εν τέλει, τέσσερις απ’ αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 2 Ιουνίου του 1948.

Αφορμή για τη σύνταξη του πρώτου κώδικα δεοντολογίας στάθηκε η ανυπαρξία διεθνούς νομοθεσίας που να ρυθμίζει την διάκριση των νόμιμων από τα παράνομα ανθρώπινα πειράματα. Και τα τριάντα άρθρα του σχετικού Κώδικα εξετάστηκαν διεξοδικά, ώστε οι τέσσερις εκπρόσωποι των Η.Π.Α, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Σοβιετικής Ένωσης να καταλήξουν σε μία δίκαιη, αποδεκτή και ευνοϊκή συμφωνία για όλους. [5]

Από τις 5 Μαρτίου έως τις 5 Δεκεμβρίου του 1947, διεξήχθη στη Νυρεμβέργη « η δίκη των δικαστών », στην οποία 16 δικηγόροι και δικαστές κατηγορήθηκαν για την εφαρμογή των νόμων της ευγονικής του Τρίτου Ράιχ, που εφάρμοσε, δηλαδή, η ναζιστική Γερμανία με στόχο την επίτευξη « φυλετικής καθαρότητας». [6] Μεταγενέστερες δίκες ασχολήθηκαν με ζητήματα όπως την χρήση σκλάβων και την λεηλασία χωρών από Γερμανούς βιομήχανους, τις φρικαλεότητες εναντίον φυλακισμένων από αξιωματικούς του στρατού και τις βίαιες πρακτικές έναντι κρατουμένων από υψηλόβαθμα στελέχη των SS.

Παραδείγματα προγενέστερων περιπτώσεων δίωξης για εγκλήματα πολέμου αποτελούν η εκτέλεση του Henry Wirz, αξιωματικού στρατού, για την κακομεταχείριση των κρατουμένων κατά τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, καθώς και οι δίκες της Τουρκίας (1919-20), στις οποίες καταδικάστηκαν οι υπεύθυνοι για τη γενοκτονία των Αρμενίων του 1915-16. Ωστόσο, αυτές ήταν δίκες, οι οποίες διεξήχθησαν σύμφωνα με τους νόμους ενός ενιαίου έθνους και όχι, όπως στην περίπτωση της Νυρεμβέργης, τεσσάρων δυνάμεων με διαφορετικές νομικές παραδόσεις και πρακτικές.

Στην πολύκροτη, αυτή, δίκη επαναπροσδιορίστηκε ο έως τότε ισχυρισμός, ότι τα άτομα μπορούν να κρυφτούν πίσω από το κράτος ή άλλες οργανωτικές δομές. Κρίθηκε ότι τα εγκλήματα κατά του διεθνούς δικαίου διαπράττονται από φυσκά πρόσωπα, όχι από αφηρημένες οντότητες και τιμωρώντας τα μπορούν εξ ορισμού να εκτελεστούν οι διατάξεις του διεθνούς δικαίου. Επιβεβαιώθηκε, έτσι, ότι τα φυσικά αυτά πρόσωπα είναι όχι μόνο αντικείμενα, αλλά και υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, καθιστώντας σαφές ότι αυτά δεν μπορούν να κρύβονται πίσω από ομάδες, δίκτυα ή άλλες κρατικές δομές, δεδομένου ότι φέρουν άμεση ευθύνη. [7] Ήταν μια αναγνώριση της ύπαρξης ατομικής ποινικής ευθύνης χωρίς τη συνήθη αλληλεπικάλυψη του κράτους, όπως είχε εδραιωθεί σε προγενέστερες διεθνείς δίκες για εγκλήματα πολέμου, όπως για παράδειγμα σε εκείνες της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουάντας. [8][9]

Τα ευρήματα της Δίκης της Νυρεμβέργης οδήγησαν απευθείας στη Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας των Ηνωμένων Εθνών και την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948), καθώς και τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Νόμους και τα Έθιμα του πολέμου (1949). [10] Η Δίκη της Νυρεμβέργης, θεωρείται, ως υπήρξε δίκη σκοπιμότητας, αφού, πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπήρχε, πράγματι, γραπτός κανόνας δικαίου που αφενός προβλέπει ατομική ποινική ευθύνη για τα ανωτέρω εγκλήματα και αφετέρου να ορίζει τα επιμέρους στοιχεία τους.

Όπως σημειώνει ο ακαδημαϊκός Κρίστοφ Σάφερινγκ, καθηγητής του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου στο πανεπιστήμιο της Νυρεμβέργης, οι όροι « εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας » ή « εγκλήματα κατά της ειρήνης » , καθώς και η νοηματική υπόσταση των συγκεκριμένων αδικημάτων γεννήθηκαν στη Νυρεμβέργη. Οι δίκες της Νυρεμβέργης αποτελούν, πλέον, διαχρονικά, ορόσημο ως προς την εδραίωση ενός μόνιμου διεθνούς δικαστηρίου και ταυτόχρονα τον θεμέλιο λίθο του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου. [11]

Παραπομπές :

[1] '' Nürnberg trials ''

Διαθέσιμο στο : https://www.britannica.com/event/Nurnberg-trials

[2] « Οι Δίκες της Νυρεμβέργης»

Διαθέσιμο στο : https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/article/the-nuremberg-trials

[3] '' The Law of the Nuremberg Trial ''

Διαθέσιμο στο : https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/abs/law-of-the-nuremberg-trial/EAEF04F403642EAE4B662F29456D4D2C#access-block

[4] « Ενώπιον του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης: ο Hans Kelsen και ο Carl Schmitt για την αρχή nullum crimen, nulla poena sine lege »

Διαθέσιμο στο : http://users.uoa.gr/~pvassil/ncnpsl.pdf σελ 7,8

[5] '' The Influence of the Nuremberg Trial on International Criminal Law ''

Διαθέσιμο στο : https://www.roberthjackson.org/speech-and-writing/the-influence-of-the-nuremberg-trial-on-international-criminal-law/>

[6] « Η Ιατρική Ηθική σε Καταστάσεις Κρίσεων σε Ειρήνη-Πόλεμο »