«Εμπορία ανθρώπων»: προσεγγίζοντας νομικά ένα από τα πιο σκοτεινά εγκλήματα του σύγχρονου κόσμου

📝Άρθρο της Παρδάλη Αγγελικής, προπτυχιακής φοιτήτριας του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ

Εμπόριο λευκής σαρκός ή αλλιώς ''human trafficking'', αποκαλείται, η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, με τη χρήση απειλών ή άλλου εξαναγκαστικού μέσου, με σκοπό την οικονομική τους εκμετάλλευση. Ο ορισμός αυτός διατυπώθηκε στο ''Πρωτόκολλο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Διακίνησης Προσώπων, ιδιαίτερα γυναικών και παιδιών'' και αποτυπώνει πληρέστερα έως σήμερα το νοσηρό αυτό φαινόμενο που ταυτίζεται με την απόλυτη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την σύγχρονη ''σκλαβιά''. [1]

Όπως προκύπτει από το προοίμιο του σχετικού Πρωτοκόλλου, αυτό αποτελεί την πρώτη παγκόσµια νοµική πράξη που καλύπτει όλες τις πτυχές της διακίνησης προσώπων, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες αυτή συντελείται υπό τις συνθήκες του «∆ιεθνικού Οργανωµένου Εγκλήµατος». Τρίτη στην ιεραρχία των πιο κερδοφόρων εγκληματικών δραστηριοτήτων, η εμπορία ανθρώπων, η οποία άπτεται ως επί το πλείστον επί της εργασιακής ή της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, υπολογίζεται πως ξεπερνά τον τζίρο των 150 δισ. ευρώ ετησίως ενώ οι «σύγχρονοι σκλάβοι» ξεπερνούν τα 40 εκατ. με το 50% αυτών να είναι γυναίκες, μωρά ή μικρά παιδιά. Ο κινητήριος μοχλός του κέρδους σε συνδυασμό με τους εξειδικευμένους παράγοντες της φτώχειας, της απαιδαγωγησίας, της παγκοσμιοποίησης, των πολέμων και των φυσικών καταστροφών, ενισχύουν την εδραίωση του φαινομένου στο σύγχρονο κόσμο.

Προσεγγίζοντας τα διεθνή δεδομένα, οι βάσεις για τη νομική κάλυψη του φαινομένου θεμελιώνονται στη ‘Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του Υπερεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος’ του 2000 σε συνδυασμό με το πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη ‘Σύμβαση για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της διακίνησης Προσώπων, ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών’. Σε δεύτερο στάδιο, τα κράτη δεσμεύονται ως προς την μεταφορά των διατάξεων των εν λόγω Συμβάσεων στο εσωτερικό τους δίκαιο μέσω ψήφισης νόμων για την ποινικοποίηση του εγκλήματος. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο άρθρο 5 της Σύμβασης, αποβλέπουν στην προστασία και την αποκατάσταση των θυμάτων, καθώς και στην λήψη πολιτικών μέτρων για την καταπολέμηση της σωματεμπορίας.

Αναφορά, ωστόσο, θα πρέπει να γίνει και στην Οδηγία 2011/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, του 2011, η οποία προτείνει στα κράτη-μέλη της ΕΕ συνεργασία με την Europol, την Eurojust και την Interpol, οι οποίες μπορούν να συνεισφέρουν δραματικά στην διεξαγωγή ερευνών για την συλλογή στοιχείων που αφορούν το ''human trafficking''. Την στιγμή που κυβερνήσεις ανά τον κόσμο επεξεργάζονται ιδέες για την μείωση του φαινομένου, καθίσταται αδύνατη η εξάλειψή του χωρίς την συνδρομή εθελοντικών ΜΚΟ, οι οποίοι με την διάθεση οικονομικών πόρων, κατάρτισης και υπηρεσιών συμβουλευτικής και αποκατάστασης συνδράμουν στην διάσωση των θυμάτων. Η καμπάνια A21, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, η «UNICEF» και η «Διεθνής Αμνηστία» αποτελούν μόνο μερικούς από αυτούς. [2] [3]

Η πρόσφατη νομολογία της ΕΣΔΑ έχει αποδείξει ότι οι εθνικές αρχές τείνουν να παραβιάζουν τις διαδικαστικές τους υποχρεώσεις, σφετερίζοντας την ευρεία έννοια του «εύλογου χρόνου», με αποτέλεσμα η προστασία των θυμάτων να είναι αναποτελεσματική. Αναμφισβήτητα, οι εθνικές αρχές πρέπει να λάβουν εξέταση των συγκεκριμένων περιστάσεων κάθε καταγγελίας, ιδίως σε περιπτώσεις ευπαθών ομάδων, όπως είναι τα παιδιά θύματα.

Σε ό,τι αφορά τα εγχώρια δεδομένα, η Ελλάδα, συνιστώντας ένα από τα κυριότερα σημεία εισόδου μεταναστευτικών ροών στην Ευρώπη και διαθέτοντας μία από τις μεγαλύτερες ακτογραμμές παγκοσμίως, αποτελεί «εύφορο έδαφος» για την ευδοκίμηση του φαινομένου. Ενδεικτικά, το 2018, υπολογίζεται ότι υπήρχαν 89.000 θύματα εμπορίας ανθρώπων στην χώρα μας και πάνω από τα μισά ήταν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης. [4]

Η Ελλάδα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς για την εμπορία ανθρώπων. Οι εθνικές διατάξεις που ρυθμίζουν το θέμα αυτό βρίσκονται στους νόμους 3064/2002, 3875/2010 και στα άρθρα 323, 351, 187 ΠΚ, εκ των οποίων το τελευταίο θέτει την εμπορία ανθρώπων στον κατάλογο του οργανωμένου εγκλήματος.

Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο που άπτεται επί του ζητήματος σωματεμπορίας, παρέμενε ελλιπές έως το 2002, οπότε και καλύφθηκαν τα νομοθετικά κενά με το νόμο 3064/2002. Ο σχετικός νόμος εμπεριέχει ρυθμίσεις για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της πορνογραφίας ανηλίκων και της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

Με αυτόν απαγορεύεται η εν γένει διακίνηση με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ ως ποινές προβλέπονται η κάθειρξη μέχρι δέκα έτη και η χρηματική ποινή από 10.000 έως 50.000 ευρώ. Μάλιστα, με το άρθρο 12 του σχετικού νόμου θεσπίσθηκε το αναγκαίο νοµοθετικό πλαίσιο για την παροχή αρωγής στα θύµατα εµπορίου δούλων, εµπορίας ανθρώπων, µαστροπείας, σωµατεµπορίας και ασέλγειας µε ανήλικο έναντι αµοιβής (άρθρα 323, 323 Α, 349, 351 και 351 Α ΠΚ ). Σε ό,τι αφορά τα παιδιά-θύματα, οι προαναφερθέντες στόχοι εξυπηρετούνται σε σηµαντικό βαθµό και µε μεταγενέστερα νοµοθετήµατα, όπως το ν. 3625/2007, µε τον οποίο κυρώθηκε το «Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού, σχετικά µε την εµπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία». [5]

Σε συνέχεια της πρώτης αυτής νομοθετικής προσέγγισης, έρχεται το Π.Δ. 233/2003 να καλύψει την ανάγκη προστασίας και αρωγής των θυμάτων ''human trafficking'', όπως είχε προβλεφθεί στο άρθρο 12 του νόμου 3064/2002. Μάλιστα, το εν λόγω Προεδρικό Διάταγμα υποβλήθηκε σε συνεχείς τροπολογίες, με απώτερο σκοπό να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής του σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, ανεξαρτήτως εάν έχει προηγηθεί ή όχι άσκηση ποινικής δίωξης για κάποια από τις πράξεις που έχουν τελεστεί σε βάρος τους.

Σημείο αναφοράς αποτελεί η δυνατότητα παροχής δωρεάν νομικής συνδρομής στα θύματα της εμπορίας ανθρώπων, η οποία είχε προβλεφθεί ήδη από το 2000 και σύμφωνα με το Άρθρο 7, παράγραφος 3 του Ν. 3226/2004, τα θύματα εγκλημάτων ‘κατά της ζωής, της προσωπικής και της γενετήσιας ελευθερίας, καθώς και της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής’, δικαιούνται δωρεάν συνδρομή δικηγόρου. Αυτός ο νόμος εισήγαγε, ακόμη, πέρα από την υποχρέωση του κράτους να προσφέρει προστασία και βοήθεια στα θύματα, επιβαρυντικούς λόγους που αυξάνουν την τιμωρία για τον δράστη. [6]

Εν συνεχεία, µε το ν. 3727/2008 κυρώθηκε και εφαρµόσθηκε, αντίστοιχα, η «Σύµβαση του Συµβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκµετάλλευσης και κακοποίησης». Διαπιστώνοντας ότι η γενετήσια εκμετάλλευση των παιδιών θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και ότι το φαινόμενο έχει αυξηθεί σε ανησυχητικές διαστάσεις, σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, η καταπολέμηση της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης των παιδιών απαιτεί διεθνή συνεργασία.

Λαμβάνοντας δεόντως υπόψη συναφείς Αποφάσεις - Πλαίσια της Ευρωπαϊκής Έωσης και λοιπά συναφή διεθνή νομικά κείμενα εκ των οποίων σημαντικά η Διακήρυξη και το Πρόγραμμα Δράσης της Στοκχόλμης, η Παγκόσμια Δέσμευση της Yokohama και το Σχέδιο Δράσης της Βουδαπέστης, τα κράτη κατέληξαν σε ένα πλήρες διεθνές νομικό κείμενο, το οποίο επικεντρώνεται στην πρόληψη, προστασία και ποινική αντιμετώπιση για την καταπολέμηση όλων των μορφών γενετήσιας εκμετάλλευσης των παιδιών, καθώς και στην καθιέρωση ειδικού μηχανισμού ελέγχου. [7]

Το ''human trafficking'' αποτελεί σήµερα την πιο κερδοφόρα επιχείρηση οργανωμένου εγκλήματος παγκοσµίως, µετά τη διακίνηση ναρκωτικών και το παράνοµο εµπόριο όπλων, συνιστώντας την ύψιστη μορφή προσβολής της ανθρώπινης αξίας και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπό το πρίσμα της κοινωνιολογικής επιστήμης, το πρόβλημα της εμπορίας ανθρώπων μπορεί να προσομοιαστεί με ένα ''παγόβουνο'', καθώς ανάμεσα στα στοιχεία που κατέχουμε περί αυτού και στις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου υπάρχει τεράστιο χάσμα. Παρά τις προσπάθειες των εθνικών οργάνων δημοσίας τάξης, αλλά και τον παγκόσμιων εθελοντικών οργανισμών, κρίνεται απαραίτητη η επαγρύπνηση του καθενός, ώστε η αλλαγή να ξεκινήσει από τους κοινωνικούς θεμέλιους λίθους. Κανένας συνειδητοποιημένος άνθρωπος δεν µπορεί να µείνει αµέτοχος, ανεχόμενος την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Ένα ζωντανό παράδειγμα αποτελούν οι εκδιδόμενες γυναίκες. Κάποιες από αυτές έχουν επιλέξει αυτό το επάγγελμα συνειδητά. Σε κάποια όμως σκοτεινά δωμάτια της πόλης γυναίκες ζουν τον απόλυτο εφιάλτη. Έχουν απαχθεί, κακοποιηθεί και εξαναγκαστεί από σκοτεινά κυκλώματα προαγωγών να εκδίδονται. Είναι οι γυναίκες θύματα σωματεμπορίας που βρέθηκαν χωρίς την θέληση τους στην χώρα μας. Δυστυχώς, τα προαναφερθέντα δεν αποτελούν κάποιο δυνητικό σενάριο, αλλά την απόκρυφη πραγματικότητα που λαμβάνει χώρα καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας.

Εποµένως, πως θα επουλωθεί το κοινωνικό αυτό πλήγμα αν ο καθένας από εμάς δεν δρα ακτιβιστικά, προσπαθώντας να καταδικάσει αυτά τα φαινόμενα;

Σιωπή ίσον αποδοχή και αδιαφορία ίσον συνενοχή.

Παραπομπές:

[1] ''Πρωτόκολλο κατά της εμπορίας ανθρώπων''

Διαθέσιμο στο : https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Al33700

[2] ''Η αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων-επισκόπηση του νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα και διεθνώς''

Διαθέσιμο στο : https://diotima.org.gr/wp-content/uploads/2018/12/%CE%9D%CE%9F%CE%9C%CE%99%CE%9A%CE%9F-%CE%A0%CE%9B%CE%91%CE%99%CE%A3%CE%99%CE%9F-1.pdf

[3] Εφημερίς της Κυβερνήσεως. (2002). Αρ. Φύλλου 248.

Διαθέσιμο στο : http://www.ministryofjustice.gr/site/LinkClick.aspx?fileticket=_nUt7r9pmA8%3D&tabid=132

[4] ''Combating Human Trafficking in Greece''

Διαθέσιμο στο : https://borgenproject.org/human-trafficking-in-greece/

[5] Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόµου «Κύρωση και εφαρµογή της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών κατά του ∆ιεθνικού Οργανωµένου Εγκλήµατος και των τριών Πρωτοκόλλων αυτής και συναφείς διατάξεις»

Διαθέσιμο στο : https://www.ministryofjustice.gr/wp-content/uploads/2019/08/58bNomos_ait_ekthesi_n_3875.pdf

[6] ''Εμπορία Ανθρώπων (Human Trafficking): Νομική Έρευνα από την ELSA Komotini''

Διαθέσιμο στο : https://www.lawspot.gr/nomika-nea/emporia-anthropon-human-trafficking-nomiki-ereyna-apo-tin-elsa-komotini

[7] ''Νόμος 3727/2008 - ΦΕΚ 257/Α/18-12-2008 (Κωδικοποιημένος)''

Διαθέσιμο στο : Νόμος 3727/2008 - ΦΕΚ 257/Α/18-12-2008 (Κωδικοποιημένος) - ΑΝΗΛΙΚΟΙ (e-nomothesia.gr)