Η διαδικασία υιοθεσίας και το πλαίσιο προστασίας προς τα κατοικίδια ζώα
Υπό το πρίσμα της Ελληνικής Νομικής Πραγματικότητας
Αφιερωμένο στον Sherlock και στην Brownie.
📝 Άρθρο του Σάββα Μιχαήλ, τεταρτοετούς φοιτητή της Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Είναι κοινώς αποδεκτό, ότι τα κατοικίδια ζώα είναι συνυφασμένα με την ζωή μας σε μεγάλο βαθμό, είναι όμως όπως είθισται να λέγεται ΄΄μέρος της οικογένειας΄΄; Τα ζώα και ειδικότερα τα κατοικίδια ζώα, αποτελούν κατά το Εμπράγματο Δίκαιο, πράγματα, δηλαδή ενσώματα αντικείμενα, απρόσωπου και αυθύπαρκτου χαρακτήρα, τα οποία και επιδέχονται φυσικής εξουσίασης από τον άνθρωπο . Παρόλα αυτά τα ζώα, τίθενται σε ένα ειδικότερο νομικό καθεστώς, το οποίο θα αναλυθεί περαιτέρω στη συνέχεια αυτού του άρθρου, ενώ θα γίνει αντίστοιχη προσπάθεια στους πυλώνες τόσο της διαδικασίας υιοθεσίας όσο και του πλαισίου προστασίας που έχουν, κατά το ελληνικό δίκαιο.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα κατοικίδια ζώα νοούνται, σύμφωνα και με το Άρθρο 947παρ.Ι[1] του Αστικού Κώδικα, ως ενσώματα, αυθύπαρκτα και απρόσωπα αντικείμενα, τα οποία είναι δεκτικά ανθρώπινης εξουσίασης. Αποδομώντας αυτή την πρόταση, αρχικά κατανοούμε ότι το πράγμα στην περίπτωση του ζώου, είναι εκείνο το οποίο έχει απρόσωπα χαρακτηριστικά, δηλαδή δεν αποτελεί υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Όσον αφορά στην αυθυπαρξία του, το ζώο νοείται, σύμφωνα και με τον κανόνα, ως ένα αυτοτελές πράγμα, το οποίο καθορίζεται από την φυσική του ατομικότητα εντός του καθορισμένου χώρου. Αναφορικά με το τρίτο στοιχείο, που δεν είναι άλλο από την φυσική εξουσίαση του ανθρώπου, δηλαδή την άσκηση υλικών μέσων βάσει των οποίων τεκμαίρεται η κυριότητα επί του πράγματος. Δύναται επομένως ο κύριος να κρατήσει εντός της ιδιωτικής του σφαίρας δικαιωμάτων το κατοικίδιο ζώο είτε να αποβάλει την κυριότητα πάνω σε αυτό, η οποία και γίνεται με την αποβολή της κυριότητας και της νομής αντίστοιχα.
Παρόλα αυτά και πριν προχωρήσουμε στην εσωτερική νομοθεσία τόσο για την υιοθεσία όσο και για την προστασία αυτών των επιμέρους εννοιών του εμπραγμάτου δικαίου, όπως είναι τα κατοικίδια ζώα, ας αναλύσουμε περαιτέρω την νομική ορολογία της κυριότητας και της νομής. Σε πρώτο στάδιο, η κυριότητα σύμφωνα με το Άρθρο 1000 AK[2] αποτελείται αφενός από το θετικό της στοιχείο και αφετέρου από το αρνητικό στοιχείο. Πιο συγκεκριμένα, το θετικό στοιχείο αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο ο κύριος του πράγματος, στην περίπτωση της θεματικής μας, του κατοικίδιου ζώου, μπορεί να ασκήσει καταρχήν κάθε δυνατή υλική πράξη έναντι αυτού ακόμη και να μεταβιβάσει την κυριότητα του σε άλλο φυσικό πρόσωπο. Η αρνητική δε πτυχή της κυριότητας, είναι κατά βάση αμυντικού χαρακτήρα, δηλαδή με την διατύπωση της οικείας διατάξεως του Άρθρου 1000,εδ΄β ΑΚ, ο ασκών την φυσική εξουσία έναντι του πράγματος δικαιούται να αποκλείσει, άρα και να αμυνθεί, έναντι κάθε τρίτου που προσπαθεί να διαρρηγνύει την εμπράγματη σχέση που έχει θεμελιωθεί μεταξύ αυτού και του ζώου. Το αρνητικό δε στοιχείο, αποδίδει με μεγαλύτερη σαφήνεια την έννοια της καθολικότητας που εμπεριέχεται στην κυριότητα, ακριβώς γιατί η απαγόρευση αυτή, ΄΄…να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σε αυτό΄΄, είναι erga omnes δηλαδή έναντι όλων και μηδενός εξαιρουμένου. Στο σημείο αυτό, δεν θα πρέπει να λησμονηθεί από τον νομικό συλλογισμό μας, η υπό αίρεση πρόταση του πρώτου εδαφίου του Άρθρου 1000 ΑΚ, το οποίο κάνει λόγο αναφορικά με ειδικότερους περιορισμούς, που θέτει ο ίδιος ο νομοθέτης αναφορικά με την άσκηση της κυριότητας, και τους οποίους θα δούμε στην συνέχεια σε μεγαλύτερη ανάλυση, αναφορικά με το καθεστώς τόσο της υιοθεσίας όσο και της προστασίας των ζώων συντροφιάς.
Αναφορικά με την έννοια της νομής, κατά το Άρθρο 974[3] του Αστικού Κώδικα, πρόκειται για την φυσική εξουσίαση επί του πράγματος υπό το καθεστώς διανοίας κυρίου. Σε αντίθεση με την κυριότητα, η νομή αποτελεί έναν συγκερασμό πραγματικών καταστάσεων, ο οποίος κάποιες φορές δεν είναι συνυφασμένος με αυτήν. Πιο αναλυτικά, όταν λόγου χάριν κάποιος ασκεί την κυριότητα ασκεί παράλληλα και την νομή, εκτός και αν υπό το καθεστώς περιορισμένων εμπραγμάτων δικαιωμάτων, η νομή ασκείται μέσω τρίτου προσώπου η όταν η νομή αποβάλλεται, συνήθως όταν χαθεί, στην εν λόγω περίπτωση το κατοικίδιο ζώο ή όταν αυτό κλαπεί από τον νόμιμο ιδιοκτήτη του. Προκειμένου να διασφαλιστεί επομένως η υφιστάμενη νομική κατάσταση, κυρίως για λόγους ασφάλειας δικαίου και την μη διακοπή της οικονομικής εκμετάλλευσης του πράγματος, προβλέπεται η αυτοδύναμη προστασία της νομής (Άρθρο 985-επόμενα του Αστικού Κώδικα) καθώς και αγωγές σε περιπτώσεις αποβολής της κτλ. Βέβαια, ο έχων την κυριότητα, άρα και την νομή σύμφωνα και με τον κανόνα, του κατοικίδιου ζώου, οφείλει να τηρεί τις προσκείμενες προς αυτό νομοθετικές επιταγές σχετιζόμενες με την υιοθεσία, την προστασία τους, ενώ δεν παραλείπεται να οφείλει να γνωρίζει τις επικείμενες νομικές κυρώσεις σε περίπτωση που οι ενέργειες προς το ζώο χαρακτηρίζονται ως ποινικές κατά το Ελληνικό Ποινικό Σύστημα.
Αυτές οι επιταγές, εν τω συνόλω τους, θέτουν τα θεμέλια προς την αντιμετώπιση του ανθρωποκεντρικού πυλώνα που έχει η εσωτερική νομοθεσία, ακριβώς γιατί τα κατοικίδια ζώα αντιμετωπίζονται από το Δίκαιο (ειδικά από την θεωρία του Αστικού Δικαίου) όπως αναφερθήκαμε και ανωτέρω, ως πράγματα, κάτι το οποίο έρχεται σε αντίθεση με το Άρθρο 1,παρΙ,εδ΄α του Νόμου 4039/2012[4], σύμφωνα με το οποίο ως ζώο νοείται κάθε έμβιος οργανισμός. Αποτελεί δε, τον πυλώνα της φιλοζωικής πολιτικής που ενσωματώνεται στην ελληνική έννομη τάξη, καθώς με γνώμονα αυτόν βασίστηκαν οι επόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις για το καθεστώς των ζώων, τους νόμους 4235/2014, 4483/2017 καθώς και τον σχετικά πρόσφατο νόμο 4830/2021. Αν και έχει ήδη υποστεί τροποποιήσεις, ο νόμος αυτός έχει αρκετές διατάξεις οι οποίες είναι άξιες σχολιασμού.
Αρχικά, πέραν του Άρθρου1,παρΙ,εδ΄α, μία επιπρόσθετη και συγχρόνως καίρια διάταξη αποτελεί το 2ο εδάφιο της παραγράφου Ι[5] διότι εισάγει την έννοια της ευζωίας, δηλαδή τους κανόνες με βάση τους οποίους ο κύριος του ζώου και ειδικά του κατοικίδιου ζώου (υπό διαφορετική έννοια ζώο συντροφιάς) , οφείλει να ενεργεί με σκοπό την καλή μεταχείριση και προστασία του. Επιπλέον εντός του άρθρου αυτού, προστατεύονται και λοιπές κατηγορίες ζώων, οι οποίες πέραν της έννοιας του κατοικίδιου συντροφιάς, δεν έχρηζαν της απαραίτητης νομικής θωράκισης, και αποτελούν ειδικότερες διακλαδώσεις του νομικού καθεστώτος των ζώων. Αυτές οι περιπτώσεις περιορίστηκαν και απαριθμήθηκαν εξαντλητικά και εν συνεχεία διατυπώθηκαν ρητά από τον Έλληνα Νομοθέτη, και είναι οι εξής: με το τέταρτο εδάφιο του Άρθρου 1 εισάγεται η έννοια του δεσποζόμενου κατοικίδιου συντροφιάς, του αδεσπότου ζώου συντροφιάς με το πέμπτο εδάφιο καθώς και του επικίνδυνου ζώου συντροφιάς με το υπ αριθμόν έκτο κεφάλαιο.
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ο Νόμος αυτός, αποτέλεσε σημείο καμπής για το νομικό αυτό ζήτημα. Παρόλα αυτά η παραπάνω νομοθεσία τροποποιήθηκε και κρίσιμες διατάξεις δίνουν στο παρόν στάδιο,το νομικό έρεισμα για μια νέα συζήτηση. Σε περίπτωση λοιπόν όπου τελεστούν παραβάσεις ποινικού αλλά και αστικού χαρακτήρα, ποια κρατικά αρμόδια όργανα νομιμοποιούνται και καθορίζονται ως διωκτικές αρχές σε αυτές τις περιπτώσεις; Με τον τροποποιητικό νόμο 4235/2014, αρμόδιες αρχές με την εξουσία να διερευνούν τέτοιου τύπου παραβάσεις είναι οι υπάλληλοι της Ελληνικής Αστυνομίας, της Δασικής Υπηρεσίας, των Τελωνείων, των σταθμών υγειονομικού κτηνιατρικού ελέγχου, του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής και οι ιδιωτικοί φύλακες θήρας των κυνηγετικών οργανώσεων. Επιπροσθέτως, αρμόδιες αρχές Εφαρμογής και Ελέγχου του νομοθετικού πλαισίου υπέρ των ζώων ως έμβιων όντων, καθώς και της καταγραφής αυτών και των ιδιοκτητών τους σε ενιαία βάση ηλεκτρονικών δεδομένων, είναι αυτές οι οποίες έχουν την κατά τόπο αρμοδιότητα, δηλαδή σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο.
Το Άρθρο 5 του Ν.4235/2014[6], διασαφηνίζει τις υποχρεώσεις των ιδιοκτητών δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς, ορίζοντας τις. Μεταξύ άλλων, η καταχώρηση του ζώου στην βάση σήμανσης δεδομένων, έκδοση βιβλιάριου υγείας πριν το ζώο εγκαταλείψει τον τόπο γέννησης του. Ο κανόνας βέβαια, ορίζει ότι το εν λόγω έγγραφο, θα πρέπει να εκδοθεί εντός δύο μηνών από την γέννηση του ή εντός ενός μηνός από την εύρεση του. Επιπρόσθετα ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να μεριμνά αναφορικά με την τοποθέτηση σε ευδιάκριτο σημείο του σώματος του ζώου μεταλλικής κονκάρδας η οποία και παρέχεται από τους κτηνιάτρους προς τον ιδιοκτήτη, κατά τον αντιλυσσικό εμβολιασμό του. Επιπλέον, υποχρεούται να προσκομίσει στις αρμόδιες για καταγραφή του δεσποζόμενου ζώου συντροφιάς αρχές αντίγραφο της ηλεκτρονικής σήμανσης του ζώου.
Με την πρόσφατη τροποποίηση του Ν.4039/2012, αυτήν δηλαδή του 4830/2021, το πλαίσιο υιοθεσίας των αδεσπότων ζώων συντροφιάς, καθίσταται σαφές και καλύπτονται τα όποια νομικά κενά υπήρχαν στο παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα με το Άρθρο 7,παρ1[7] του οικείου νόμου, θεσπίζεται ηλεκτρονική πλατφόρμα πανελλήνιας εμβέλειας, όπου κάθε αδέσποτο ζώο προς υιοθεσία καταχωρείται με όλα τα περιγραφικά προς αυτό στοιχεία, καθώς και τα στοιχεία του ατόμου ή της αρμόδιας αρχής που φροντίζει για την υιοθεσία του. Συμπληρώνοντας, με την υπ αριθμόν δεύτερη παράγραφο, άτομα τα οποία έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, καθιστώντας τους ίδιους δικαιοπρακτικά ικανούς, υιοθετούν τα αδέσποτα αυτά ζώα συντροφιάς, μεταβάλλοντας έτσι το νομικό τους καθεστώς σε δεσποζόμενα ζώα συντροφιάς, με την υπογραφή τους στην σύμβαση υιοθεσίας. Θα πρέπει δε να τονιστεί, ότι ακόμη και στην περίπτωση ημίαιμου ζώου συντροφιάς σημασμένου η μη, δύναται να υπάρξει σύμβαση υιοθεσίας, εφόσον ο άμεσα ενδιαφερόμενος προχωρήσει στην σήμανση του στο ΕΜΣΖ.
Εν κατακλείδι, σκοπός αυτού του άρθρου δεν αποτελεί ούτε να υπονομεύσει το ανθρωποκεντρικό νομικό σύστημα, αφού κύριος αποδέκτης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε μια ευνομούμενη πολιτεία αποτελεί το φυσικό πρόσωπο, αλλά ούτε και να αποτελέσει απλώς (ως) μια πρόχειρη γραφή αναφορικά με ένα ζήτημα το οποίο δεν είναι καθόλα νομικά μη αξιόλογο. Τα ζώα πέρα από έμβια είναι και ευαίσθητα όντα, αφού δεν είναι νοήμοντα υποκείμενα, βέβαια αυτό δεν αποτελεί λόγο να μην εξασφαλιστεί η προστασία τους αλλά και η ασφαλής και υγιής διαβίωση τους, όπως αυτή διαφυλάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο του Άρθρου 24,παρΙ,εδ΄α,β΄ του Συντάγματος αναφορικά με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος εντός των πλαισίων της αειφορίας, με την λήψη προληπτικών η κατασταλτικών μέτρων εκ μέρους του Κράτους.
Βιβλιογραφία
1. Άρθρο της Νικολέττας Β. Παπαθανασοπούλου, ΄΄ Πως αξιολογείτε το ελληνικό νομικό πλαίσιο ποινικής προστασίας των ζώων; Ποιο είναι το προστατευόμενο έννομο αγαθό και ποιοι οι φορείς του; ΄΄, Ιστοσελίδα Art of Crime, Νοέμβριος 2020.
2. Γεωργιάδης Απόστολος, Εγχειρίδιο Εμπραγμάτου Δικαίου, σελ.76-επ, παράγραφος 8 , εκδόσεις Σάκκουλα.,2012.
3. Kodiko.gr, Αναζήτηση Ελληνικής Νομοθεσίας, Νόμος 4039/2012, Άρθρο 9
https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/115478#%CE%86%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%BF_1|291634
4. Kodiko.gr, Αναζήτηση Ελληνικής Νομοθεσίας, Νόμος 4039/2012, Άρθρο 5
https://www.kodiko.gr/nomothesia/diataksi/115504
5. Kodiko.gr, Αναζήτηση Ελληνικής Νομοθεσίας, Νόμος 4039/2012, Άρθρο 1
https://www.kodiko.gr/nomothesia/diataksi/291634
6. Kodiko.gr, Αναζήτηση Ελληνικής Νομοθεσίας, Νόμος 4830/2021, Άρθρο 7
https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/747098
Παραπομπές
[1] Άρθρο 947,παρΙ ΑΚ: Πράγματα, κατά την έννοια του νόμου, είναι μόνο ενσώματα αντικείμενα.
[2] Άρθρο 1000 ΑΚ: Ο κύριος του πράγματος μπορεί, εφόσον δεν προσκρούει στο νόμο ή σε δικαιώματα τρίτων, να το διαθέτει κατ' αρέσκειαν και να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλου πάνω σε αυτό.
[3] Άρθρο 974 ΑΚ: Όποιος απέκτησε τη φυσική εξουσία πάνω στο πράγμα (κατοχή) είναι νομέας του, αν ασκεί την εξουσία αυτή με διάνοια κυρίου.
[4] Άρθρο1,παρΙ,εδ΄α Ν.4039/2012: α) Ζώο είναι κάθε έμβιος οργανισμός, που συναισθάνεται και κινείται σε ξηρά, αέρα και θάλασσα ή οποιοδήποτε άλλο υδατικό οικοσύστημα ή υγροβιότοπο.
[5] Άρθροι,παρΙ,εδ΄β: Ευζωία είναι το σύνολο των κανόνων, που πρέπει να εφαρμόζει ο άνθρωπος στα ζώα, αναφορικά με την προστασία τους και την καλή μεταχείρισή τους, έτσι ώστε να μην πονούν και υποφέρουν, την παραμονή τους σε χώρο στεγνό, καθαρό και προστατευμένο από τις καιρικές συνθήκες, χωρίς να είναι μόνιμα δεμένα και διαβιούντα εντός ακατάλληλων κατασκευών (π.χ. μεταλλικών), τη φροντίδα για ιατρική περίθαλψη και χορήγηση κατάλληλης τροφής και νερού, την καθημερινή άσκηση ή τον περίπατό τους και γενικά τη μέριμνα για σεβασμό της ύπαρξής τους.
[6] ΆρθροV,Ν4235/2014: 1. Ο ιδιοκτήτης του δεσποζόμενου ζώου συντροφιάς υποχρεούται: α) να μεριμνά για τη σήμανση και την καταγραφή του ζώου του, καθώς και για την έκδοση βιβλιαρίου υγείας πριν εγκαταλείψει το ζώο τον τόπο γέννησης του και οπωσδήποτε μέσα σε προθεσμία δύο μηνών από τη γέννηση αυτού ή μέσα σε ένα μήνα από την εύρεση ή απόκτηση του, καθώς και να τοποθετεί σε εμφανές σημείο του περιλαίμιου του ζώου μεταλλική κονκάρδα, η οποία παρέχεται από τους κτηνιάτρους κατά την πραγματοποίηση του αντιλυσσικού εμβολιασμού του, η) να προσκομίζει ή αποστέλλει ταχυδρομικά, επί αποδείξει, στον οικείο Δήμο αντίγραφο του πιστοποιητικού ηλεκτρονικής σήμανσης του ζώου του. [7] Άρθρο 7παρΙ, Ν.4830/2021: 1. Για τον σκοπό της διενέργειας υιοθεσιών, δημιουργείται και λειτουργεί στο ΕΜΖΣ Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς. Κάθε ζώο προς υιοθεσία καταχωρείται στην πλατφόρμα αυτήν με το όνομά του, τη φωτογραφία του, την αναλυτική περιγραφή του, τον αριθμό ταυτοποίησης (microchip), την ηλικία του, το φύλο του, τα στοιχεία του υπευθύνου του δήμου ή του φιλοζωικού σωματείου ή οργάνωσης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή του καταφυγίου που μεριμνά για την υιοθεσία του ή του αναδόχου, εφόσον ο ανάδοχος το επιθυμεί, τους συνδέσμους σε άλλες ιστοσελίδες ή δημόσιες σελίδες σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης με επιπλέον στοιχεία για το συγκεκριμένο ζώο και λοιπές πληροφορίες. Τα ανωτέρω πρόσωπα μεριμνούν για την ανάρτηση των στοιχείων του αδέσποτου ζώου στην Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς και προβαίνουν σε όλες τις αναγκαίες επικοινωνίες και διαδικασίες έως ότου το ζώο υιοθετηθεί.