Κρυπτονομίσματα: ο έλεγχος κι η φορολόγηση μιας νέας πραγματικότητας στις συναλλαγές.

📝Άρθρο της Μαριάνθης Ισπυρίδη, προπτυχιακής φοιτήτριας του Τμήματος της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Μια σύγχρονη πραγματικότητα στις συναλλαγές, που έρχεται να ανατρέψει όσα για χρόνια γνωρίζαμε στο χρηματοοικονομικό προσκήνιο , το εμπορικό και το φορολογικό δίκαιο, είναι αναντίρρητα η εμφάνιση και ραγδαία χρήση των κρυπτονομισμάτων καθώς και συναλλαγών peer to peer. Η αλματώδης τεχνολογική ανάπτυξη, καθώς και η οικουμενική χρήση του διαδικτύου τις τελευταίες δεκαετίες , έχουν δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη του κρυπτονομίσματος, αφού υπάρχει μεγαλύτερη ευκολία, ως προς τη χρήση τους στον χώρο των συναλλαγών.

Παράλληλα, με τα κρυπτονομίσματα οι συναλλασσόμενοι συνάπτουν ,στον άυλο και ψηφιακό κόσμο του διαδικτύου ,τα λεγόμενα «smart contracts». Αυτού του είδους συμβάσεις χαρακτηρίζονται «smart» επειδή είναι αυτοεκτελούμενες, αυτοεμπιστεύσιμες και αυτοεπικυρούμενες. H προοδευτική είσοδος και η εδραίωση των κρυπτονομισμάτων, οφείλεται λοιπόν, στην μεγάλη ευελιξία αυτών σε συναλλαγές, σε έναν κόσμο όπου προωθείται ολοένα και περισσότερο η συμβατική ελευθέρια ,στοχεύοντας στον περιορισμό της ανθρώπινης παρέμβασης και κατ’ επέκταση και της ενδεχόμενης αθέτησης των συμβάσεων. Η παράκαμψη, όμως της καθιερωμένης διαμεσολάβησης των τραπεζών κατά τις συναλλαγές και αναπόδραστα η έλλειψη ελέγχου σ’ αυτές ,δια της «παρακάμψεως» αυτής, γεννά εύλογα ερωτήματα για την ασφάλεια στην ανίχνευση της κινήσεως των χρημάτων.

Μέχρι σήμερα, θα λέγαμε, πως το εν λόγω πεδίο συμβατικής και συναλλακτικής δραστηριότητας ακολουθεί κανόνες εμπορικού δικαίου, αλλά δεδομένου ότι, πρόκειται για ένα ψηφιακό και παγκόσμιο νόμισμα, δεν θα έπρεπε οι σχετικές ρυθμίσεις να είναι ενιαίες και διεθνείς; Το σύστημα peer to peer στις συναλλαγές, βασίζεται σε ένα σύστημα αποκεντρωμένο. Αυτό θα πει πως ο κάθε χρήστης μπορεί να κάνει share προϊόντα και κεφάλαια με άλλους, χωρίς κανέναν έλεγχο, καμία διοίκηση, καμία επωνυμία, χάριν της αλυσίδας κόμβων (blockchain) που χαρακτηρίζεται σαν ένα «ανοιχτό», δημόσιο, λογιστικό βιβλίο. Οι χρήστες διατηρώντας ψηφιακά μητρώα διεξάγουν ψηφιακές συναλλαγές μεταξύ τους. Από νομικής απόψεως, μιλάμε αποκλειστικά, για ένα συναλλακτικό πεδίο ιδιωτών υπό όρους ελεύθερης αγοράς και διακίνησης κεφαλαίων, με ελευθερία σύναψης συμβάσεων, στις οποίες όμως η υπαναχώρηση είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Το κάθε «κλικ» γίνεται και μια νέα δήλωση βουλήσεως σ’ ένα περιβάλλον ακυβέρνητο. Σ’ αυτό το σημείο, είναι που τίθενται οι μεγαλύτεροι προβληματισμοί, καθώς όσο οι συναλλαγές μέσω των ψηφιακών νομισμάτων γίνονται προσιτές και διαδεδομένες στο ευρύ κοινό, δεν μπορεί το πεδίο αυτό να παραμένει αρρύθμιστο κι ανέλεγκτο νομοθετικά. Ειδικά, μάλιστα, όταν πραγματοποιούνται ολοένα και περισσότερες συναλλαγές διεθνώς.

Με μια πρώτη προσέγγιση, για το εν λόγω νομοθετικό πλαίσιο ανατρέχουμε στην Οδηγία ΕΕ 2018/843, ενώ προηγούμενες Οδηγίες της ΕΕ όπως η 2015/849 αφορούν την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για «ξέπλυμα μαύρου χρήματος». Η ανωτέρω δε Οδηγία της ΕΕ ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν.4734/2020 με τον οποίον και ενεργοποιήθηκε ένας κεντρικός αυτοματοποιημένος μηχανισμός ηλεκτρονικής ανάκτησης δεδομένων, το Σύστημα Μητρώων Τραπεζικών Λογαριασμών και Λογαριασμών Πληρωμών, το οποίο περιορίζει την ανωνυμία των συναλλαγών στις εγχώριες συναλλαγές. Η δε, Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης, γνωστή με το ακρωνύμιο FATF εξέδωσε τον Νοέμβριο του εκπνοούντος 2021, οδηγό σχετικό με υπηρεσίες στον τομέα των κρυπτονομισμάτων και των παροχών ψηφιακών νομισμάτων και πορτοφολιών (Virtual Assets Services Providers). Ο οδηγός λειτουργεί ως εγχειρίδιο των εποπτών της αγοράς - στην Ελλάδα, για παράδειγμα, της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς – με σκοπό την πρόληψη νομιμοποίησης παράνομων εσόδων.

Είναι φανερό πως οι νομοθετικές ρυθμίσεις προσανατολίζονται στην περιχαράκωση των συναλλαγών εντός ενός πλαισίου διαφάνειας, κάτι που ίσως είναι φύσει αντίθετο με τον χαρακτήρα των peer to peer συναλλαγών και της νέας ψηφιακής εποχής των κρυπτονομισμάτων, δεδομένου πως όλη η φιλοσοφία γύρω από την ύπαρξή τους είναι η ευελιξία που προσφέρει η άυλη, άτοπη κι απρόσωπη διακίνησή τους. Βέβαια, θα λέγαμε, πως είναι καχύποπτο έως και υπερβολικό να θεωρήσουμε πως η δημιουργία τους όπως και η σημερινή απήχησή τους, αφορά την δυνατότητα των χρηστών να κάνουν συναλλαγές μη ανιχνεύσιμες ως προς την προέλευση των εσόδων. Σίγουρα, αποτελεί κι αυτό έναν παράγοντα με επικίνδυνες προεκτάσεις, γι’ αυτό, κι όπως είδαμε, δόθηκε νομοθετικά προτεραιότητα στην σχετική μ’ αυτό πρόληψη, όμως το κριτήριο είναι άλλο. Το κριτήριο βρίσκεται στο κέρδος.

Η αξία των κρυπτονομισμάτων, με κυρίαρχο το Βitcoin κι εν συνεχεία πλειάδα κρύπτοζ, όπως το Ethereum κ.α., κυμαίνεται με γνώμονα τις συναλλακτικές τάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο κι όρους αντίστοιχους με την κινητικότητα της κεφαλαιαγοράς. Με άλλα λόγια, λειτουργούν σαν «μάρκες» φορτισμένες με μια ευμετάβλητη αξία, από την κίνηση της οποίας, ο κάτοχός τους δύναται να αποκομίσει κέρδος ανάλογο της μεταβολής αυτής. Οι όροι δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από την γνωστή διελκυστίνδα προσφοράς – ζήτησης και τις πρακτικές του χρηματιστηριακού περιβάλλοντος. Συνεπώς, τα κρυπτονομίσματα εξελίσσονται από «μέσα» σε «σκοποί» συναλλακτικής συμπεριφοράς. Η κατοχή τους δηλαδή λιγότερο εξυπηρετεί και εξαπλώνεται για πρακτικούς λόγους όπως οποιουδήποτε κοινού απτού νομίσματος, παρά μεταβάλλονται σε θεματοφύλακες αξίας, ήτοι κεφαλαίων, προσομοιάζοντας περισσότερο στην κατοχή λχ. μετοχών. Επομένως, γεννάται ως προς τον νομοθετικό χειρισμό τους ένα άλλον φλέγον ζήτημα: η φορολόγησή τους.

Τα κέρδη από τις σχετικές επενδυτικές κινήσεις στην αγορά των κρύπτοζ κάποια στιγμή, όπως είναι λογικά επόμενο, ρευστοποιούνται, υπό την μορφή εισαγόμενου εμβάσματος. Σε αυτή την φάση, είναι κι ανιχνεύσιμα από το τραπεζικό σύστημα ως ταμειακή κίνηση. Για τον λόγο αυτό τα ίδια εισοδήματα οφείλει ο επενδυτής να τα δηλώσει στην Φορολογική του Δήλωση, στον πίνακα 5 του Ε1. Στον δε Πίνακα 4 θα αναγραφεί η υπεραξία που προήλθε από την αξία της κτήσης, αφαιρουμένων τυχόν προμηθειών, η οποία θα φορολογηθεί με συντελεστή της τάξεως του 15% σύμφωνα το άρθρο 42 ΚΦΕ, ενώ πιθανή ζημία μπορεί να συμψηφιστεί με μελλοντικά κέρδη από την ίδια πηγή σε διάστημα έως και τα επόμενα 5 έτη. Για να ορίσουμε την «υπεραξία» ως έννοια αλλά και ποσό ανατρέχουμε στις παραγράφους 3 και 4 του Ν.4172, όπου περιγράφεται ως η καθαρή αξία πώλησης, χωρίς, δηλαδή το κόστος της αγοράς. Τυχόν κεφάλαιο που αποκομίζει κανείς από την πώληση των κρυπτονομισμάτων οφείλει να τα δηλώνει στον Πίνακα 6 της φορολογικής του δήλωσης.

Βέβαια, λόγω της παγκόσμιας χρήσης τους, ενδιαφέρουσα είναι η διεθνής φορολογική τους αντιμετώπιση. Αν και κατά βάση δεν έχει αποκρυσταλλωθεί ακόμη μια κοινή μεταχείριση, σε επίπεδο ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στην υπόθεση C-264/14 απεφάνθη πως τα κρυπτονομίσματα πρέπει να θεωρούνται συνάλλαγμα και οι συναλλαγές ανταλλαγής τους με συμβατικά νομίσματα, θεωρούνται παροχή υπηρεσιών σύμφωνα με το Άρθρο 2(1) της Ευρωπαϊκής Οδηγίας. Ως εκ τούτου δεν επιβαρύνονται με ΦΠΑ, αυτό όμως δεν σημαίνει πως τα κέρδη που πηγάζουν απ’ αυτές, δεν υπόκεινται, όπως είδαμε παραπάνω, σε φόρους εισοδήματος. Αυτό ισχύει στην Μ. Βρετανία καθώς και στην Γερμανία, δεν θα λέγαμε, όμως, πως όλα τα Κράτη - μέλη ακολουθούν κοινό φορολογικό καθεστώς αναφορικά με τα κρυπτονομίσματα.

Εν κατακλείδι, η γρήγορη και εύκολη χρήση των ψηφιακών νομισμάτων στο σύγχρονο κι εύχρηστο διαδικτυακό ανταλλακτήριο είναι οπωσδήποτε δελεαστική, δεδομένων μάλιστα και των πιθανολογούμενων κερδών. Ωστόσο, με το παρόν καθεστώς ελέγχου, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ρίσκο σ’ αυτού του είδους τις συναλλαγές, καθώς οι πάροχοι των εικονικών ανταλλακτηρίων μπορούν οποιαδήποτε στιγμή να κλείσουν ή να καταρρεύσουν, όπως επίσης οι κωδικοί πρόσβασης των «ψηφιακών πορτοφολιών», ή να υποκλαπούν, με τεράστια δυσκολία ανάκτησης τους. Τέλος, ο επενδυτής δεν πρέπει να ξεχνά πως η τιμή της αξίας των εν λόγω νομισμάτων, είναι άμεσα επιρρεπής σε ραγδαίες μεταβολές και μπορεί μέχρι και να μηδενιστεί.

Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία

«Πως λειτουργεί το bitcoin;», διαθέσιμο στο: https://bitcoin.org/el/how-it-works [Πρόσβαση: Τρίτη 14/12/2021]

Μάρκουλης Δ. (2019). «ΝΟΜΙΚΟ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ» (Διπλωματική Εργασία). Παν/μιο Πειραιώς, Πειραιάς. [Πρόσβαση: Τρίτη 14/12/2021]

Εισήγηση Α. Σπυρίδωνος – Διδάκτωρ Νομικής στο Εμπορικό Δίκαιο, στα πλαίσια του Webinar «ΔΙΕΝΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ: Σημασία και Σύγχρονες Προκλήσεις» , 23/10/2021.

Αθανάσιος Κουκάκης (2021) «Στενεύει ο έλεγχος για ξέπλυμα χρήματος μέσω κρυπτονομισμάτων – Ο ρόλος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς», διαθέσιμο στο: https://www.newsbomb.gr/oikonomia/story/1256678/steneyei-o-elegxos-gia-xeplyma-xrimatos-meso-kryptonomismaton-o-rolos-tis-epitropis-kefalaiagoras [Πρόσβαση: Κυριακή 26/12/2021]

Στέλιος Κράλογλου (2020) «Bitcoin: Στη Βουλή το νομοσχέδιο για τα κρυπονομίσματα και το «ξέπλυμα» χρήματος», διαθέσιμο στο: https://www.protothema.gr/economy/article/1048492/bitcoin-sti-vouli-to-nomoshedio-gia-ta-kruponomismata-kai-to-xepluma-hrimatos/ [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

Στέλιος Κράλογλου (2020) «Τέλος στην ανωνυμία των συναλλαγών με bitcoin», διαθέσιμο στο: https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/telos-stin-anonimia-ton-sinallagon-me-bitcoin/ [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

Γιώργος Δαλιάνης & Νίκη Χατζοπούλου (2021)«Φορολόγηση κερδών από κρυπτονομίσματα», διαθέσιμο στο: https://www.capital.gr/tax/3576657/forologisi-kerdon-apo-kruptonomismata [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

Φίλιππος Κορφιάτης (2021) «Πώς φορολογούνται τα κρυπτονομίσματα στην Ελλάδα», διαθέσιμο στο: https://www.euro2day.gr/investments/crypto/article/2072143/pos-forologoyntai-ta-kryptonomismata-sthn-ellada.html [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

«Bitcoin και φορολογία στα κρυπτονομίσματα», διαθέσιμο στο: https://finhub.gr/bitcoin-kai-forologia-sta-kryptonomismata/ [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

«Φορολογία κρυπτονομισμάτων στο εξωτερικό και στην Ελλάδα», διαθέσιμο στο: https://horizonlawfirm.gr/forologia-kryptonomismaton-sto-exoteriko-ke-stin-ellada/ [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

«Κρυπτονομίσματα», διαθέσιμο στο: https://cyberalert.gr/kriptonomismata/ [Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]

Πηγή εικόνας:

https://www.tovima.gr/2021/05/03/finance/ti-akrivos-symvainei-me-ta-kryptonomismata-stin-tourkia/

[Πρόσβαση: Πέμπτη 30/12/2021]