- Μαριάνθη Ισπυρίδη
Οι νέοι μηχανισμοί προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο
📝Άρθρο της Μαριάνθης Ισπυρίδη, προπτυχιακής φοιτήτριας του Τμήματος της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Στην εποχή της γρήγορης πληροφοριακής πρόσβασης και μιας πρωτοφανούς κατά την τελευταία εικοσαετία διαδικτυακής «λαθρανάγνωσης», δεν είναι λίγες οι φορές που οι δημιουργοί πέφτουν θύματα της ιντερνετικής πειρατείας. Στο πλαίσιο, όμως, ευνομούμενων σύγχρονων κοινωνιών, είναι αδιανόητο το πεδίο αυτό να αφεθεί αρρύθμιστο. Πώς προστατευόμαστε από αυτή τη νέα αλλά δυναμική παραβατική δραστηριότητα;
Σε μια σύγχρονη πραγματικότητα, που το «ταξίδι» της πληροφορίας και των δεδομένων είναι διαδεδομένο και ταχύ παρά ποτέ, αποτελεί κοινό(ς) τόπο(ς) πως κάθε στεγανό όριο ιδιοκτησίας και ιδιωτικότητας είναι εύθραυστο, ίσως και ανύπαρκτο ορισμένες φορές. Κι αυτό προκύπτει εύλογα, σχεδόν αυτονόητα, αν περιηγηθεί κανείς στον χώρο του διαδικτύου. Το «πάρε – δώσε» των πληροφοριών, από προσωπικά δεδομένα, οπτικοακουστικό υλικό πάσης φύσεως, αποτύπωση πεποιθήσεων υπό μορφή σχολίων, προσωπικών κι αλλότριων έργων είναι απύθμενο. Και στο ίδιο απύθμενο κυτίο πληροφορίας αναζητούν όλοι την εύκολη και δωρεάν λύση, το «πειρατικό» προϊόν. Είναι σχεδόν αλλόκοτο, πως ο ίδιος άνθρωπος που θα θεωρήσει αδιανόητο το κλέψει ένα βιβλίο από το ράφι του βιβλιοπωλείου ή μία ταινία από την προθήκη ενός καταστήματος, θα αναζητήσει και θα ιδιοποιηθεί, ελαφρά τη καρδία, το ίδιο περιεχόμενο στο διαδίκτυο. Κι αυτό είναι το σημείο που ο ελεύθερος και άναρχος εκ πρώτης χώρος του διαδικτύου, πρέπει να περιχαρακωθεί από όρια που ο νόμος θα ορίσει· το σημείο που η χρήση γίνεται κατάχρηση, προσβάλλοντας το έννομο αγαθό της ιδιοκτησίας.
Και εκκινούμε τον συλλογισμό μας με δεδομένο ότι η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων είναι αναμφίβολα μια αδήριτη ανάγκη ή, ακόμη ορθότερα, υποχρέωση των σύγχρονων έννομων τάξεων, που χρέος έχουν να επιληφθούν της ρυθμίσεως του. Κομβική είναι η συνειδητοποίηση πως το ιντερνετικό «κλικ» είναι συμπεριφορά, είναι πράξη υποκειμένου δικαίου και συχνά επενεργεί εις βάρος εννόμων αγαθών, όπως η ιδιοκτησία, η περιουσία, η προσωπικότητα, η τιμή, η αξία, ο ελεύθερος ανταγωνισμός κ.ά. Έτσι, το ζητούμενο, εν προκειμένω, είναι πως αποκρυσταλλώνεται νομοθετικά και εφαρμόζεται εκτελεστικά η προστασία αυτή. Η απάντηση δίδεται από την εμπορική νομοθεσία με τον Ν. 2121/1993, αλλά και με τις νεώτερες τροποποιήσεις του Ν. 4481/2017. Μάλιστα, τον Ιούλιο του περασμένου έτους με το άρθρο 25 του (Ν,) Ν. 4708, το οποίο έρχεται να αντικαταστήσει την παλαιότερη αντίστοιχη ρύθμιση του άρθρου 66 του Ν. 2121/1993, υιοθετήθηκε ένας δυναμικός τρόπος καταπολέμησης της διαδικτυακής πειρατείας, το λεγόμενο dynamic blocking injunction.
Τι είναι το dynamic blocking injunction; Οι πειρατικοί ιστότοποι με περιεχόμενο που προσέβαλε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ήτοι μουσική, ταινίες κλπ. αποκλείονταν για εκείνη την συγκεκριμένη IP και URL διεύθυνση, η οποία θα διαπιστωνόταν πως έφερε το περιεχόμενο αυτό. Προφανώς, το «εμπόδιο» αυτό μπορούσε να παρακαμφθεί εύκολα από τους παραβάτες με απλά την δημοσίευση του ίδιου περιεχομένου σε άλλη διεύθυνση. Το ρηξικέλευθο του πράγματος πλέον είναι η πρόβλεψη μηχανισμού ταχείας αντίδρασης για κλώνους του αρχικού ιστοτόπου που εμφανίζονται με νέα διεύθυνση.
Όπως είναι αναμενόμενο, ούτε για τον ενωσιακό νομοθέτη είναι αδιάφορο το πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Απεναντίας, μάλιστα, το εθνικό μας δίκαιο εκπορεύεται και προσαρμόζεται σύμφωνα με τις Οδηγίες της Ε.Ε. Τον Μάρτιο του 2019 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε νέους και αποτελεσματικότερους κανόνες για τα πνευματικά δικαιώματα στο διαδικτυακό στερέωμα. Οι προτάσεις που ψηφίστηκαν προέβλεπαν οι διαδικτυακές πλατφόρμες πλέον να είναι υπεύθυνες για το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες, ενώ τα «memes» και τα αρχεία GIF, εξαιρούνται από την Οδηγία. Επιπλέον, οι σύνδεσμοι προς ειδησεογραφικά άρθρα, οι οποίοι συνοδεύονται από «μεμονωμένες λέξεις ή πολύ σύντομα αποσπάσματα» μπορούν να διαμοιράζονται ελεύθερα. Οι μεγαλύτερη πρόκληση αλλά και στόχος της Οδηγίας ήταν η ενίσχυση των πνευματικών δικαιωμάτων των καλλιτεχνών, όπως σεναριογράφων και τραγουδοποιών, αλλά και των δημοσιογράφων, οι οποίοι πλέον έχουν ισχυρότερα διαπραγματευτικά εργαλεία με τις πλατφόρμες που φιλοξενούν τα έργα τους. Έτσι, εξασφαλίζεται η παρρησία και η ελεύθερη έκφραση στον «ανοιχτό» χώρο του διαδικτύου. Στο πλαίσιο αυτό, από τους περιορισμούς εξαιρούνται το υλικό που διαμοιράζεται για εκπαιδευτικούς σκοπούς και έργα πολιτισμικής κληρονομιάς. Γνωστότατες ιντερνετικές υπηρεσίες, όπως το YouTube και το Facebook, ήταν (και) αυτές που επηρεάστηκαν αμεσότερα.
Στην χώρα μας, ήδη από το 2018, έχει τεθεί σε λειτουργία η Επιτροπή για τη Διαδικτυακή Προσβολή Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας, εν συντομία ΕΔΠΠΙ, όπως η ίδια θεσπίστηκε κατ’ άρθρο 52 παρ. 1 του Ν. 4481/2017. Η Επιτροπή δέχεται αιτήσεις για προστασία πνευματικών έργων και συγγενικών δικαιωμάτων από διαδικτυακές προσβολές. Πρόκειται για τον μηχανισμό «notice and takedown procedure», ενός προειδοποιητικού συστήματος με σκοπό την απόσυρση του παραβατικού περιεχομένου. Για λόγους αποσυμφόρησης των δικαστηρίων αλλά και επιτάχυνσης και αποτελεσματικότερης προστασίας των δημιουργών, θεσμοθετήθηκε αυτή η διοικητική διαδικασία, η οποία προβλέπει την άμεση απομάκρυνση ή τη διακοπή πρόσβασης στο έργο κατόπιν σχετικού αιτήματος από τον δικαιούχο και, εφόσον η επιτροπή κρίνει πως η προσφυγή είναι βάσιμη, εντός 60 ημερών το πολύ. Σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία, ο δικαιούχος αφού καταβάλει την προκαταβολή του τέλους εξέτασης της υπόθεσης, υποβάλει αίτηση στην ΕΔΠΠΙ, αυτοπροσώπως ή ηλεκτρονικά, με στόχο την άρση της προσβολής. Η ΕΔΠΙΙ επεξεργάζεται το αίτημά του εντός δεκαημέρου και αποφαίνεται σχετικά με την συνέχιση ή μη της διαδικασίας. Αν ο παραβάτης δεν συμμορφωθεί εκουσίως ή δεν του χορηγηθεί κάποια άδεια χρήσης δικαιωμάτων, η Επιτροπή σε πέντε ημέρες εξετάζει και πάλι την υπόθεση και η απόφασή της κοινοποιείται το αργότερο εντός 40 εργάσιμων. Αν κατά την εξέταση διαπιστωθεί η προσβολή, τότε ο παραβάτης υποχρεούται να συμμορφωθεί εντός μόλις τριών εργάσιμων, άλλως θα αντιμετωπίσει πρόστιμο ύψους 500 έως 1000 ευρώ για κάθε ημέρα μη συμμόρφωσης. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς με μια πρόχειρη ανάγνωση, η δράση της Επιτροπής είναι αμεσότατη και το πλαίσιο αυστηρό, δείγμα ενθαρρυντικό για την αποτελεσματικότητα της προστασίας.
Φαίνεται, μάλιστα, η δράση της Επιτροπής, πέραν της κατασταλτικής, να επεκτείνεται και σε προληπτική λειτουργία. Η διάταξη του άρθρου 66 παρ. 10 του Ν. 2121/1993 στοιχειοθετεί την δυνατότητα εκ μέρους του δικαιούχου να υποβάλει αίτημα προληπτικής διακοπής πρόσβασης σε ιστότοπο για γεγονότα εθνικής ή διεθνούς τηλεθέασης που πρόκειται να μεταδοθούν ταυτόχρονα με τη διενέργειά τους ή για επείγουσα περίπτωση αποτροπής άμεσου, σοβαρού και επικείμενου κινδύνου ή ανεπανόρθωτης βλάβης για το δημόσιο συμφέρον ή για το δικαιούχο.
Νομολογιακά, αξίζει να αναφερθούμε στην πρώτη δικαστική λήψη τεχνολογικών μέτρων για την παρεμπόδιση τέτοιου είδους προσβολών τον Μάιο του 2021, στην Υπόθεση 4658/2012 ΟΣΔ κατά παρόχων διαδικτυακών υπηρεσιών του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών. Οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης ή/και προστασίας δικαιωμάτων επί μουσικών και οπτικοακουστικών έργων αιτήθηκαν, παραδεκτά από το δικαστήριο, να υποχρεωθούν εκτός άλλων οι ελληνικές εταιρίες παροχής υπηρεσιών σύνδεσης στο διαδίκτυο να λάβουν τεχνολογικά μέτρα, προκειμένου να καταστεί αδύνατη η πρόσβαση των συνδρομητών τους σε διαδικτυακές τοποθεσίες μέσω των οποίων πραγματοποιείται παράνομη παρουσίαση και ανταλλαγή έργων, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 64Α του Ν. 2121/1993.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε, πως στο δαιδαλώδες διαδικτυακό περιβάλλον του σήμερα, η προστασία των δημιουργών και παραγωγών υλικού που υπόκειται σε προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αναμφίβολα αναγκαία και επείγουσα. Ωστόσο, τόσο η ενωσιακή όσο και η ελληνική, ακολουθώντας πιστά τις Οδηγίες της πρώτης, έννομη τάξη, κινούνται γοργά προς την κατεύθυνση αυτή με καινοτόμα μέσα που προσομοιάζουν, θα λέγαμε, αρκετά με τα χαρακτηριστικά των ασφαλιστικών μέτρων, επιλύοντας μάλιστα ορισμένες φορές οριστικά την προστριβή.
Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία:
Δελτίο Τύπου της Ελληνικής Δημοκρατίας (20/07/2020) «Ενισχύεται η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο» διαθέσιμο στο: https://www.culture.gov.gr/el/Information/SitePages/view.aspx?nID=3389
Δελτίο τύπου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (26/03/2019) «Το ΕΚ εγκρίνει νέους κανόνες για τα πνευματικά δικαιώματα στο διαδίκτυο» διαθέσιμο στο:
«Προσβολή Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο: Όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για τη νέα διαδικασία notice and takedown» (17/09/2018) διαθέσιμο στο: https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/voithitika-kemena/prosvoli-pneymatikis-idioktisias-sto-diadiktyo-osa-hreiazetai
Δρ. Θεόδωρος Χίου (2020): «ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ» διαθέσιμο στο: https://www.iprights.gr/epikairotita/326-enisxysi-prostasias-pneymatikon-dikaiomaton-sto-diadiktyo-dikigoros-theodoros-chiou
Απόφαση 4658/2012 Πρωτοδικείου Αθηνών (16 Μαΐου 2012) - ΟΣΔ κατά παρόχων διαδικτυακών υπηρεσιών, διαθέσιμη στο: https://www.opi.gr/116-greek/2013-10-03-10-09-49/2013-10-29-08-43-28/963-prosvoli-sto-diadiktyo#greece
[Πρόσβαση: Σάββατο 20/11/2021]
Πηγή εικόνας:
[Πρόσβαση: Σάββατο 20/11/2021]