Οι στρατιωτικοί δορυφόροι στο πλαίσιο του διεθνούς και διαστημικού δικαίου

📝 Άρθρο της Σοφίας Κασσάρα, προπτυχιακής φοιτήτριας Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Τις τελευταίες δεκαετίες η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η χρήση της στην εξερεύνηση του Εξω-ατμοσφαιρικού χώρου, οδήγησε στη διαμόρφωση και ανάπτυξη του δικαίου του διαστήματος. Έτσι, τον Ιανουάριο του 1967 η Συνθήκη για το Εξω-ατμοσφαιρικό Διάστημα ήταν ανοιχτή προς υπογραφή από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής καθώς και από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Τελικώς, η Συνθήκη του 1967,γνωστή και ως Outer Space Treaty [OST] τέθηκε σε ισχύ τον Οκτώβριο του 1967. Βασιζόμενη στη Διακήρυξη για τις αρχές που διέπουν τις δραστηριότητες των Κρατών στην εξερεύνηση και χρήση του Διαστήματος, που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση, ήρθε να προσθέσει και άλλες αρχές για την πιο ομαλή διεξαγωγή των διαστημικών δραστηριοτήτων. Σπουδαίο τμήμα των δραστηριοτήτων αυτών επιτυγχάνεται με τη χρήση τεχνητών δορυφόρων, που τοποθετούνται σε τροχιές γύρω από τη γη, βάσει της λειτουργίας και των σκοπών τους. Η τεχνολογία των δορυφόρων εξελίσσεται διαρκώς και παράλληλα εξελίσσεται και η πρακτικότητα-χρησιμότητά τους. Από το χώρο των τηλεπικοινωνιών, στο χώρο της επιστήμης με τη χρήση λ.χ μετεωρολογικών δορυφόρων, στις μέρες μας μπορούμε να κάνουμε επιπλέον λόγο για τη χρήση δορυφόρων με στρατιωτικούς σκοπούς, ένα παράδειγμα αυτών οι κατασκοπευτικοί δορυφόροι. Σε ποια έκταση, ωστόσο, μπορούν οι τελευταίοι να συμβαδίζουν με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και του δικαίου του διαστήματος;

Η κατασκευή και η εκτόξευση κατασκοπευτικών δορυφόρων, αποτελεί μια πρόσφατη πρακτική και ήδη τον Απρίλιο του 2020 πραγματοποιήθηκε η πρώτη εκτόξευση ενός τέτοιου είδους. Συγκεκριμένα, η Ρωσία αποσκοπούσε στην παροχή στο Ιράν ενός κατασκοπευτικού δορυφόρου Kanopus-V, με απώτερο στόχο την παρακολούθηση ισραηλινών στρατιωτικών εγκαταστάσεων, αμερικανικών βάσεων καθώς και διυλιστηρίων της Σαουδικής Αραβίας.[1] Ένας αρκετά έξυπνος τρόπος για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των εκάστοτε Κρατών , αλλά ως γνωστόν η αρχή είναι το ήμισυ του παντός και η τοποθέτηση σε τροχιά ενός τέτοιου δορυφόρου θα αποτελέσει σίγουρα κίνητρο και δέλεαρ για μετέπειτα στρατιωτικές δραστηριότητες στο χώρο του διαστήματος ,που πιθανόν και να καταπατήσουν αρκετούς από τους υφιστάμενους κανόνες δικαίου. Σημαντικό είναι να τονιστεί τι ακριβώς επιτάσσει το ισχύον δίκαιο για τέτοιου είδους στρατιωτικές δραστηριότητες.

Πρώτα απ’ όλα, αφετηρία αποτελεί το άρθρο 3 της Συνθήκης του 1967 ( Outer Space Treaty)[2],σύμφωνα με το οποίο τα Κράτη Μέλη της Συνθήκης θα πρέπει να διεξάγουν δραστηριότητες για την εξερεύνηση και χρήση του διαστήματος, με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, λαμβάνοντας υπόψιν και το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών , με σκοπό τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και προωθώντας τη διεθνή συνεργασία και κατανόηση. Η αναφορά του συγκεκριμένου άρθρου στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, μας παραπέμπει στο άρθρο 2 στην τρίτη παράγραφο του Χάρτη που τονίζει ότι οποιαδήποτε διαφορά θα πρέπει να λύνεται με τρόπο τέτοιον ώστε να μη διακινδυνεύεται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια. Στην περίπτωση της τοποθέτησης στρατιωτικών δορυφόρων σε τροχιά, μια τέτοια επίλυση διαφορών, είτε αυτές είναι στρατιωτικές είτε οικονομικές, πιθανόν και να μην επιτευχθεί ποτέ και να έρχεται σε αντίθεση με τα προαναφερθέντα άρθρα. Για πολλά Κράτη, και κυρίως για αυτά που τίθενται υπό παρακολούθηση, ο όλος τρόπος αντιμετώπισης της κατάστασης θυμίζει περισσότερο απειλή και ένα υποχθόνιο σχέδιο, που είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ των Κρατών , παρά να προωθήσει την ειρήνη και την ασφάλεια. Γιατί, όπως είναι λογικό, ποιό Κράτος θα αισθανόταν ασφαλές στη διεθνή κοινότητα, γνωρίζοντας ότι αποτελεί βάση παρακολούθησης από ένα άλλο;

Επιπλέον, το Άρθρο 4 της Συνθήκης του 1967 επισημαίνει την απαγόρευση της στρατιωτικής χρήσης του διαστήματος , όχι όμως απόλυτα. Αναφέρει ότι η χρήση στρατιωτικού προσωπικού για επιστημονική έρευνα ή για οποιοδήποτε άλλο ειρηνικό σκοπό , δεν θα πρέπει να απαγορευτεί. Βάσει του άρθρου αυτού από μια άλλη οπτική των πραγμάτων , θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι οι κατασκοπευτικοί δορυφόροι δεν απειλούν άμεσα τη διεθνή κοινότητα ,καθώς δεν φέρουν όπλα μαζικής καταστροφής, όπως ρητά απαγορεύει η πρώτη παράγραφος του Άρθρου 4 της Συνθήκης. Αντιθέτως, η χρήση κατασκοπευτικών δορυφόρων θα μπορούσε να δικαιολογηθεί από την αρχή της προφύλαξης που χρησιμοποιείται για θέματα υγείας ,ασφάλειας και περιβάλλοντος . Έτσι, με την παρακολούθηση μέσω δορυφόρων καθίσταται δυνατή η πρόληψη και αποφυγή επικίνδυνων για το περιβάλλον και την ασφάλεια των Κρατών δράσεων, γεγονός που προωθεί τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια και εναρμονίζεται με τους προαναφερθέντες κανόνες διεθνούς και διαστημικού δικαίου. Πράγματι, κατά αυτόν τον τρόπο θα είναι εφικτό να διαπιστωθεί αν και πώς κάποια Κράτη προβαίνουν σε δραστηριότητες που θα θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή και την ασφάλεια των ανθρώπων άλλων Κρατών ή ακόμα και αν χρησιμοποιούν ρυπογόνες ουσίες επιβλαβείς για την ατμόσφαιρα, γεγονός που καθιστά δυνατή τη λήψη μέτρων για την αποτροπή αυτών των δράσεων, χωρίς να αντίκειται η χρήση τέτοιων δορυφόρων στο Άρθρο 3 της Συνθήκης του 1967 και στο Άρθρο 2 του Χάρτη του ΟΗΕ.

Είναι λεπτό το ζήτημα, λοιπόν, της τοποθέτησης στρατιωτικών δορυφόρων σε τροχιά γύρω από τη Γη , καθώς κανείς δεν εγγυάται ότι θα χρησιμοποιηθούν μόνο καταλλήλως και ορθά για την προώθηση της διεθνούς ειρήνης, καθώς τα Κράτη εκτός από τα συμφέροντα της Παγκόσμιας Κοινότητας , επιθυμούν να ικανοποιήσουν σαφώς και τα δικά τους. Γι΄αυτό το λόγο, δεν πρέπει να παραλειφθεί το άρθρο 9 της Συνθήκης του 1967 που αναφέρει ότι σε περίπτωση που ένα Κράτος Μέλος της Συνθήκης θεωρεί ότι ένα άλλο Κράτος Μέλος εσκεμμένα θα προβεί σε δραστηριότητες που θα διαταράξουν την ειρηνική εξερεύνηση και χρήση του διαστήματος , θα πρέπει να ζητήσει μια διαβούλευση που να αφορά αυτή τη δραστηριότητα. Τα Κράτη, καταληκτικά ,οφείλουν να αναλογίζονται και τις μακροχρόνιες συνέπειες των δράσεών τους , ώστε αυτές να μην αποτελέσουν απειλή για τον επίγειο και διαστημικό χώρο.

[1] https://slpress.gr/ethnika/ti-prosferei-o-kataskopeytikos-doryforos-ti-mporei-na-kanei-i-ellada/ [2] Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies, entered into force Oct. 10, 1967, 18 U.S.T. 2410, 610 U.N.T.S. 205, [hereinafter OST].

Πηγή εικόνας: https://www.worldatlas.com/articles/countries-by-number-of-military-satellites.html