Παραβίαση του ιδιωτικού βίου στον βωμό της δημοσιότητας

📝 Άρθρο του Γιώργου Πετρόπουλου, προπτυχιακού φοιτητή Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και συνακόλουθα των ΜΜΕ, η εύκολη πρόσβαση στα νέα της επικαιρότητας έχει αναπόφευκτα αυξήσει το ενδιαφέρον του κοινού σε ειδήσεις δευτερευούσης σημασίας που πολλές φορές οδηγούν σε οφθαλμοφανή παραβίαση του ιδιωτικού βίου.

Η προστασία του ιδιωτικού βίου προστατεύεται από το Σύνταγμα και από την ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) ταυτόχρονα. Στην έννομη τάξη εντοπίζεται σε διάφορα επιμέρους άρθρα: Άρθρο 5 παράγραφος 1 σχετικά με την ελευθερία της προσωπικότητα, στο Άρθρο 9 παράγραφος 1 που καταγράφεται ότι η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή είναι απαραβίαστη και στο Άρθρο 9A, που αναφέρεται στην προστασία προσωπικών δεδομένων. Το ζήτημα όμως, έγκειται στο αν ο περιορισμός του δικαιώματος του ιδιωτικού βίου είναι επιτρεπτός στα δημόσια πρόσωπα. Προκειμένου να δώσουμε λύση σε αυτό το ζήτημα πρέπει να εξετάσουμε την έννοια του δημοσίου προσώπου (ποιοι αποκαλούνται δημόσια πρόσωπα), μία έννοια που στη σημερινή εποχή έχει αποκτήσει ευρύ νόημα· να διακρίνουμε και να αναλύσουμε τον ιδιωτικό βίο σε συνάρτηση με τον αντίστοιχο δημόσιο. Η ιδιωτική σφαίρα του ατόμου αποτελεί συστατικό μέρος της προσωπικότητας του και όταν αυτή δεν γίνεται σεβαστή, εμποδίζεται η ανάπτυξη της προσωπικότητας, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις διακινδυνεύεται και η πνευματική υγεία του ίδιου (Η έννοια του ιδιωτικού βίου κατά τον Δαγτόγλου). Το δικαίωμα στη προσωπικότητα προστατεύεται στο ελληνικό ιδιωτικό δίκαιο (άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα) ως “δικαίωμα να ζητήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον”. Μέσα από το άρθρο, το άτομο μπορεί να ζητήσει αποζημίωση λόγω της προσβολής του δικαιώματος αυτού. Στη συνέχεια το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει να ικανοποιηθεί η ηθική βλάβη.

Ο ιδιωτικός βίος αποτελεί μέρος της προστασίας του δικαιώματος της προσωπικότητας.Επίσης, τα δύο αυτά αποτελούν δικαιώματα που άπτονται της αξιοπρέπειας του ατόμου και σχετίζονται με την ανάγκη προστασίας της αξίας του. Είναι σημαντικό να καταγραφεί ότι το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή έχει αμυντικό χαρακτήρα ,καθώς στρέφεται κατά παντός (erga omnes) ,δηλαδή δεν μπορεί να διεισδύσει στο πυρήνα του δικαιώματος το κράτος και να αναγκάσει κάποιον πολίτη να ζει με συγκεκριμένο τρόπο την ιδιωτική του ζωή(απαραβίαστο δικαίωμα).Στο ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) προβλέπεται ότι ο ιδιωτικός βίος δεν περιορίζεται μόνο στον εσωτερικό κύκλο του ατόμου αλλά αφορά και τις διαπροσωπικές του σχέσεις όπως και τη συμπεριφορά του στον εξωτερικό χώρο.Επομένως γίνεται φανερό πως σε πολλές περιπτώσεις ο ιδιωτικός και ο δημόσιος βίος συμπίπτουν.

Συνεχίζοντας λοιπόν, στη διερεύνηση μας πρέπει να εξετάσουμε πότε μπορεί να περιοριστεί η ιδιωτική ζωή και υπό ποιες προϋποθέσεις. Όπως προαναφέρθηκε, η εκτεταμένη χρήση και επιρροή των μέσων ενημέρωσης στις πράξεις των δημοσίων προσώπων έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του φαινομένου του “gossiping”, με αποτέλεσμα την καταστρατήγηση του δικαιώματος. Ας τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι σε αυτή την διεύρυνση δεν ευθύνονται μόνο οι πολίτες που προσπαθούν να αποκομίσουν κέρδος μέσα από την προβολή της ιδιωτικής ζωής των άλλων, αλλά πολλές φορές τα ίδια τα δημόσια πρόσωπα επιδιώκουν την αυτοπροβολή τους προκειμένου για παράδειγμα να αποσπάσουν την θετική ψήφο του κοινού ή για να προκαλέσουν σύγχυση στο κοινό ώστε να προβληθεί περισσότερο το όνομά τους. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι επιτρεπτή η παραβίαση της ιδιωτικότητας των ατόμων. Αναγκαία προϋπόθεση για τη λήψη και απεικόνιση φωτογραφιών είναι η συναίνεση του ατόμου. Σύμφωνα με την γερμανική νομολογία, τα δημόσια πρόσωπα μπορούν να διακριθούν σε πρόσωπα της απόλυτης επικαιρότητας που ενδιαφέρουν την κοινή γνώμη λόγω των καθηκόντων τους και του ρόλου τους στη δημόσια ζωή (πολιτικά πρόσωπα, ανώτατοι δημόσιοι λειτουργοί, καλλιτέχνες, αθλητές κ.ο.κ..) και τα πρόσωπα της σχετικής επικαιρότητας που προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού λόγω κάποιου έκτακτου γεγονότος.

Προκειμένου να αντιληφθούμε καλύτερα την έννοια των δημοσίων προσώπων μπορούμε να παραθέσουμε την υπόθεση Von Hannover κατά της Γερμανίας (υπόθεση γνωστή και ως της πριγκίπισσας του Μονακό), που αφορούσε δικαστικές προσφυγές της πριγκίπισσας κατά γερμανικών περιοδικών που απεικόνιζαν εκείνη και μέλη της οικογένειάς της σε ιδιωτικές στιγμές, χωρίς τη συναίνεσή της. Το ΕΔΔΑ υποστήριξε την άποψη ότι το κριτήριο του επωνύμου (δημοσίου) προσώπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή εξυπηρετούν στην εξέλιξη του δημόσιου διαλόγου και είναι αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού. Το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) σε υπόθεση ενός γνωστού τραγουδιστή τόνισε ότι «Η ελευθερία της έκφρασης και διάδοσης στοχασμών, όπως και η ελευθερία του πληροφορείν και του πληροφορείσθαι […], δεν περιλαμβάνει και την ελευθερία διάδοσης πληροφοριών που ανάγονται στην απαραβίαστη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής των προσώπων, στον πυρήνα της οποίας ανήκει προδήλως και η ερωτική τους ζωή. Στον ιδιωτικό αυτόν πυρήνα, στον βαθμό που τα στοιχεία που τον συνθέτουν δεν δημοσιοποιούνται οικειοθελώς, ουδείς (ούτε δημόσια Αρχή, ούτε ιδιώτης) επιτρέπεται να διεισδύσει» (ΣτΕ 3545/2002).

Εν κατακλείδι, μόνο όταν αναφερόμαστε σε τέτοιου είδους πρόσωπα η παραβίαση του ιδιωτικού βίου και των προσωπικών δεδομένων είναι εφικτή. Άρα, για να χαρακτηριστεί ο περιορισμός της ιδιωτικότητας επιτρεπτός πρέπει οι δημοσιεύσεις φωτογραφιών να αφορούν άμεσα στην κοινή γνώμη, να έχουν ουσιαστικό-ενημερωτικό σκοπό, να βοηθούν στην δημιουργία εποικοδομητικού διαλόγου και οι δημοσιογράφοι να επιτυγχάνουν την κριτική μέσω του προβληθέντος και όχι τον διασυρμό του ατόμου. Ίσως θα μπορούσε να υποστηριχθεί η δημοσιοποίηση ιδιωτικών στιγμών της ζωής ενός πολιτικού, μόνο όταν οι πράξεις του στον ιδιωτικό χώρο αντιφάσκουν σε μεγάλη κλίμακα σε σχέση με τις πράξεις που υποστηρίζει στο δημόσιο διάλογο.

Βιβλιογραφία

• Βλαχόπουλος, Σπύρος ,Θεμελιώδη Δικαιώματα ,Αθήνα Νομική Βιβλιοθήκη , 2016

• Βαγγέλης Μάλλιος ,Δημόσια Πρόσωπα και Ιδιωτική Ζωή ,Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

• Γεράσιμος Παναγιωτάτου, Διπλωματική Εργασία «Η προστασία του ιδιωτικού βίου των δηµοσίων προσώπων έναντι των µέσων µαζικής ενηµέρωσης στο ελληνικό δίκαιο, υπό την επίδραση και της Ε.Σ.∆.Α.» , 2005-2006

• Ανδρέας Δημητρόπουλος, Θέμα εργασίας «Ιδιωτική Ζωή», ΕΚΠΑ 2008