Τη μία στιγμή άνθρωπος, την άλλη δολοφόνος

📝Άρθρο του Γιώργου Πετρόπουλου, προπτυχιακού φοιτητή Νομικής του ΕΚΠΑ.

Κατόπιν μίας συζήτησης που είχα με έναν φίλο μου σχετικά με τις νέες εξελίξεις στο χώρο του αθλητισμού και του θεάματος, προέκυψαν διάφορα ζητήματα που με προβλημάτισαν . Ο ίδιος άρχισε να αναφέρει ότι καθίσταται αναγκαία η επαναφορά της θανατικής ποινής σε ορισμένους εγκληματίες και ανθρώπους που χαρακτηρίζονται ως υποδεέστεροι, άκρως επικίνδυνοι, ως φύσει βίαιοι και παραβατικοί στις ενέργειες και στις σκέψεις τους. Επηρεασμένος από την εν λόγω συζήτηση, μου δημιουργήθηκαν διάφορες απορίες. Συγκεκριμένα, διερωτήθηκα μεταξύ άλλων για το πόσο εύκολα οι άνθρωποι κρίνουν και για το πόσο εύκολα επαναφέρουν το ζήτημα της θανατικής ποινής, χωρίς να έχουν επίγνωση και ολοκληρωμένη εικόνα των συμβάντων. Για τον λόγο αυτό λοιπόν, αποφάσισα να διοχετεύσω τα ερωτήματά μου αυτά σε ένα άρθρο σχετικά με την θανατική ποινή, την ιστορική εφαρμογή της στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο, υπό ποιες συνθήκες και σε ποια εγκλήματα θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μία τέτοια ποινή και τέλος το εάν θα μπορούσε να γίνει η επαναφορά της στην Ελλάδα.

Στο παρόν άρθρο δεν θα παραθέσω τα ήδη γεγραμμένα - για πολλούς τίποτα άλλο παρά αλήθεια - του ζητήματος. Θα σας παραθέσω την σχετικώς αντικειμενική οπτική, κοινώς την άποψη ενός παρατηρητή των συμβαινόντων, έτσι όπως τουλάχιστον μου επιτρέπουν οι εμπειρίες και η έρευνά μου. Ας απομακρύνουμε για λίγο κάποιους άλλους προβληματισμούς σχετικά με την πανδημία, τις σπουδές μας και τη δυσοίωνη αγορά εργασίας για εμάς τους νέους και ας σκεφτούμε άλλα θέματα που επηρεάζουν έμμεσα την ζωή μας.

Αρχικά, ας ξεκινήσουμε με μία σύντομη ιστορική αναδρομή της εφαρμογής της θανατικής ποινής στην Ελλάδα και έπειτα ας ασχοληθούμε εν τάχει με την εφαρμογή της θανατικής ποινής στις Η.Π.Α. Πιο συγκεκριμένα, η τελευταία εφαρμογή της θανατικής ποινής στην Ελλάδα ήταν το 1972 με τον εγκληματία Βασίλη Λυμπέρη, ο οποίος καταδικάστηκε 4 φορές σε θάνατο λόγω του γεγονότος ότι είχε κάψει ζωντανούς την σύζυγό του, την πεθερά του και τα δυο του μικρά παιδιά. Σύμφωνα με αρχεία της εποχής, η κοινή γνώμη είχε συγκλονιστεί και κατά την έκδοση της απόφασης για τον δράστη το ακροατήριο άρχισε να επευφημεί. Στη συνέχεια θα γίνει παράθεση άλλων τελευταίων ελλήνων θανατοποινιτών όπως του Νίκου Μπελογιάννη, που δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο, παρά τις διεθνείς εκκλήσεις και την παγκόσμια κινητοποίηση, για τη συμμετοχή στην «εγκληματική οργάνωση» ΚΚΕ και για κατασκοπεία υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης (1952). Η Σταυρούλα Γκουρβούση (1962) έπνιξε την εγκυμονούσα νύφη της στο πηγάδι, καθώς υποψιαζόταν ότι το τέκνο της ήταν καρπός απαγορευμένου έρωτα. Η θανατική ποινή καταργήθηκε οριστικά τον Δεκέμβριο του 1993 από τον Ανδρέα Παπανδρέου με σχετικό άρθρο (33 2172/1993) στο οποίο αναγράφεται χαρακτηριστικά «καταργείται η θανατική ποινή και όπου αναφέρεται θανατική ποινή αντικαθίσταται από ισόβια κάθειρξη και όπου αναγράφεται διαζευκτικώς η θανατική ποινή με άλλη ποινή, τότε εφαρμόζεται η τελευταία».

Από ό,τι μπορεί να γίνει αντιληπτό οι τελευταίοι καταδικασθέντες για θάνατο δεν διέπραξαν έγκλημα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής (κάτι που θεωρώ αποτρόπαιο και θα μπορούσε κάποιος να καταδικασθεί σε θανατική ποινή), αλλά αφορούν εγκλήματα προδοσίας και μοιχείας. Είναι ανάγκη λοιπόν να τονιστεί ότι για τον κάθε άνθρωπο αλλά και για τον κάθε νομοθέτη υπάρχουν διαφορετικά σταθμά και αντιτιθέμενες απόψεις, που δεν τους καθιστά αρμόδιους να αποφασίσουν για το εάν αξίζει να ζήσει ή όχι ένας άνθρωπος. Με την εφαρμογή της θανατικής ποινής το ποινικό δίκαιο επεμβαίνει στις ζωές των ανθρώπων χωρίς να αφήνει ελεύθερο έστω κάποιο πεδίο έκφρασης και δράσης. Το Δίκαιο χρειάζεται να συμβαδίζει με την ηθική, άρα και κάθε νόμος που παράγεται μέσω του νομοθέτη πρέπει να έχει την ηθική δέσμευση ως πρότυπο και κανόνα επιτακτικό. Εφόσον εφαρμοσθεί η θανατική ποινή ως έσχατη ποινή σε πολύ συγκεκριμένα εγκλήματα και σε πολύ συγκεκριμένες περιστάσεις , δεν εφαρμόζεται η ηθική, καθώς η ηθική δε συνάδει με την αφαίρεση της ζωής. Επέρχεται συνεπώς σύγκρουση με τον πυλώνα των θεμελιωδών αξιών που στηρίζουν κάθε δημοκρατική κοινωνία. Το κράτος φτάνει σε ένα σημείο αυθαιρεσίας.

Από την άλλη θα μπορούσαμε να εστιάσουμε στην αναδρομική ισχύ του ηπιότερου νόμου (Α2 Ποινικός Κώδικας). Σύμφωνα με αυτή, αν από την τέλεση της πράξης ως την αμετάκλητη εκδίκαση των ισχυσάντων σε περισσότερες διατάξεις νόμων, εφαρμόζεται αυτή που οδήγησε στην ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου. Έτσι λοιπόν, εάν σε έναν κατηγορούμενο που διέπραξε ένα έγκλημα επιβληθεί η θανατική ποινή, ενώ σε έναν άλλον θανατοποινίτη μεταγενέστερα για το ίδιο έγκλημα που διέπραξε -επειδή έχει καταργηθεί η θανατική ποινή για αυτό το συγκεκριμένο έγκλημα- εφαρμοσθεί ένας επιεικέστερος νόμος, τότε αυτό πώς δε θεωρείται άδικη και άνιση μεταχείριση; Αν έγκειται η καταδίκη ενός εγκληματία στην διακριτική ευχέρεια του Δικαστή, τότε ο τελευταίος καθίσταται και νομοθέτης και δικαστής, με αποτέλεσμα την αναίρεση της διάκρισης των εξουσιών. Δεν αποτελεί κάτι τέτοιο δυσλειτουργία του δικαϊκού συστήματος; Πώς θα γνωρίζεις ότι η απόφαση που πήρες είναι ορθή, ότι έχει δηλαδή γίνει κατόπιν λογικής και αμερόληπτης σκέψης;

Στη συνέχεια μπορούμε να στραφούμε και στην εφαρμογή της θανατικής ποινής στις Η.Π.Α. Η Αμερική μαζί με την Ταιβάν, την Ιαπωνία και την Σιγκαπούρη είναι οι μόνες ανεπτυγμένες δημοκρατίες που εφαρμόζουν την θανατική ποινή, ενώ η Αμερική συγκεκριμένα αποτελεί το μόνο δυτικό έθνος που την εφαρμόζει τακτικά. Αποτελεί νόμιμη ποινή σε 27 πολιτείες από τις οποίες μόνο οι 21 την εφαρμόζουν ενώ οι άλλες 6 βρίσκονται σε κάποιο τύπο αναστολής. H Θανατική ποινή «capital punishment» εφαρμόζεται στις εξής περιπτώσεις:

1. Δολοφονία με επιβαρυντικές περιστάσεις

Δολοφονία δηλαδή, ενώ διαπράττεται άλλη κακοποίηση, όταν ο δράστης διέπραξε έγκλημα για οικονομικό όφελος, σε δολοφονία ενός υψηλόβαθμου αξιωματούχου, όπως ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, αρχηγός άλλων κρατών ή ενας αστυνομικός, σε μαζικές δολοφονίες

1. Εγκλήματα κατά των πολιτειών

Στη πρώτη θέση όσον αφορά τις εκτελέσεις βρίσκεται με μεγάλη διαφορά η πολιτεία του Τέξας με 570 θανατικές ποινές, στη δεύτερη θέση η Βιρτζίνια με 113 και στην τρίτη η Οκλαχόμα με 112. Ιστορικά η θανατική ποινή στις Η.Π.Α χρησιμοποιούταν εκτεταμένα για βιασμούς κυρίως από έγχρωμους ανθρώπους εναντίον λευκών. Στη συνέχεια η θανατική ποινή σχετικά με τον βιασμό περιορίστηκε και δεν εφαρμόστηκε σε βιασμούς που έγιναν εναντίον ενηλίκων. Έπειτα περιορίστηκε ακόμα περισσότερο και δεν εφαρμόστηκε σε κανένα είδος βιασμού που δεν οδήγησε σε θάνατο.

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω μπορούμε να διαπιστώσουμε την αντίφαση που αμέσως γεννάται, καθώς η θανατική ποινή δεν είναι δυνατόν να συνάδει με τα ιδεώδη των ανεπτυγμένων δημοκρατιών. Με την θανατική ποινή καταστρατηγείται κάθε λογική, κάθε αξία και ηθική ενώ αποδομείται η βάση του δημοκρατικού δυτικού πολιτισμού.

Όσον αφορά λοιπόν στο ερώτημα, εάν θα μπορούσε να ξαναεφαρμοσθεί η θανατική ποινή στην Ελλάδα και υπό ποιες προϋποθέσεις, αυτό δεν κρίνεται εφικτό καθώς η Ελλάδα δεσμεύεται από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Ατομικών Δικαιωμάτων όπως όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η ενδεχόμενη εφαρμογή της θανατικής ποινής θα ερχόταν σε σύγκρουση με το Άρθρο 2 του Χάρτη το οποίο αναφέρεται στο Δικαίωμα στη ζωή ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα να επιβληθεί εκ προθέσεως θάνατος και με το Αρθρο 3, σύμφωνα με το οποίο απαγορεύονται τα βασανιστήρια, η μεταχείριση - απάνθρωπη και εξευτελιστική. Παράλληλα, δεσμεύεται και από το Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που στο Άρθρο 2 αναγράφεται το γεγονός ότι η Ένωση βασίζεται σε αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Επιπλέον, χρειάζεται να αναλύσουμε τον σκοπό της ποινής, που αποτελεί υψίστης σημασίας ζήτημα για να καταφέρουμε να αντιληφθούμε εάν είναι αναγκαία η εφαρμογή της θανατικής ποινής. Αρχικά, μπορούμε να σημειώσουμε ότι η ποινή έχει διττό στόχο στη συνέτιση αυτού που αδικοπραγεί και τον παραδειγματισμό των άλλων. Σύμφωνα με τον Τσεζάρε Μπεκαρία στο έργο του περί εγκλημάτων και ποινών ο σκοπός της ποινής είναι η πρόληψη υπό δύο έννοιες: την γενική πρόληψη , να θελήσει να αποτρέψει πολλούς άλλους ανθρώπους από το να πράξουν το ίδιο εγκλημα και να αποτρέψει το συγκεκριμένο άτομο από το να βιαιοπραγήσει. Παράλληλα, μπορούμε να παραθέσουμε και την άποψη του σοφιστή Πρωταγόρα σχετικά με την ποινή, ο οποίος καταγράφει ότι έχει παιδευτικό και σωφρονιστικό χαρακτήρα. Μάλιστα, αναφέρει ότι κατόπιν λογικής σκέψης, ο λογικός άνθρωπος θα επιβάλλει την τιμωρία με βάση τη λογική και όχι με κίνητρα εκδίκησης. Ο άνθρωπος σημειώνει, έχει τη δυνατότητα περαιτέρω καλλιέργειας και εξανθρωπισμού.Διαθέτει ηθική συνείδηση λιγότερο ή περισσότερο ανεπτυγμένη και με την όποια ποινή μπορεί να τον οδηγήσει στην αναθεώρηση των πράξεων του και στην αυτεπίγνωση του. Η ποινή πρέπει να βασίζεται στη λογική, καθώς η λογική αποτελεί βάση της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής και αποτελεί χαρακτηριστικό του ανθρώπου που τον διαφοροποιεί από τα ζώα. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η ποινή έχει σημασία και σκοπό. Αποβλέπει στη συνέτιση αυτού που αδικοπραγεί και στον παραδειγματισμό των άλλων. Συνεπώς δεν πρόκειται για ενστικτώδη εκδήλωση αυτοσυντήρησης που κατατείνει στην εξόντωση του εχθρού, ούτε για πράξη τυφλής αντεκδίκησης.

Η ποινή είναι ένα κακό που προσγίγνεται στον δράστη όχι μόνο ως υλική βλάβη αλλά και ως κοινωνικοηθική απαξίωση. Η ποινή συνιστά ακόμη και μία ηθελημένη και λελογισμένη εισβολή της Πολιτείας στα αγαθά του δράστη, που θέλει να γίνει αισθητή ως κακό. Η ποινή επιβάλλεται ως κοινωνικοηθική αποδοκιμασία του δράστη για το έγκλημα που τέλεσε και όχι ως εκδίκηση (η ποινή έχει δημόσιο χαρακτήρα καθως αποτελεί απαξιωτική κρίση δημοσίου χαρακτήρα).

Κάποιες θεωρίες που θα μπορούσαμε να παραθέσουμε σχετικά με την ποινή είναι τρεις: οι απόλυτες, οι σχετικές και οι ενωτικές θεωρίες. Αρχικά, οι απόλυτες θεωρίες (ανταποδοτικές) εξετάζουν την ποινή ως ανταπόδοση ότι αποβλέπει δηλαδή στην αποκατάσταση της αδικίας που ήδη έγινε. Οι σκέψεις, τα φρονήματα και η ηθική στάση των κοινωνών δεν αποτελούν αντικείμενο του ποινικού δικαίου ενώ οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας ενδιαφέρονται για την διαφύλαξη εξωτερικής ειρηνευμένης έννομης τάξης. Χαρακτηρίζεται από την αρχή της αναλογικότητας και την προστασία της ανθρώπινης αξίας. Η ποινή δεν πρέπει να είναι δυσανάλογη με το έγκλημα που έχει διαπράξει ο παραβάτης γιατί αν είναι , τότε προσβάλλει την ανθρώπινη ποινή. Στη συνέχεια βρίσκεται η σχετική θεωρία περί ποινής, η οποία αποτελείται από δύο μέρη την ειδική και την γενική πρόληψη. Σύμφωνα με την πρώτη η ποινή συγκρατεί τον δράστη από την τέλεση περαιτέρω αξιόποινων πράξεων και στόχος της είναι η κοινωνική επανένταξη του, διευκολύνοντας τον, ώστε αυτός οικειοθελώς να υιοθετήσει πρότυπα σύννομης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την γενική πρόληψη η ποινή αποτρέπει τους λοιπούς κοινωνούς. Ο σκοπός της σχετικής θεωρίας σύμφωνα με τον Feuerbach είναι η αρνητική γενική πρόληψη, δηλαδή ο εκφοβισμός. Από την άλλη σύμφωνα με τον Nicolas Luhmann σκοπός της σχετικής θεωρίας είναι η θετική γενική πρόληψη, που η ποινή αποτελεί θεμέλιο της κοινωνικής συνοχής. Το θεμέλιο της κοινωνικής αυτής συνοχής είναι η εμπιστοσύνη στο δίκαιο ως σύστημα , στην βεβαιότητα ότι οι κανόνες δικαίου ισχύουν. Τέλος, υπάρχει η ενωτική θεωρία, η οποία υποστηρίζει ότι η επιβολή ποινής οδηγεί στη διαπαιδαγώγηση του δράστη μέσω της εξιλέωσης του και έτσι στην πρόληψη περαιτέρω εγκλημάτων στο μέλλον. Σκοπός της ποινής , σύμφωνα με την ενωτική θεωρία , είναι η γενική πρόληψη με την οποία η ποινή εδραιώνει, μέσω της εκφοβιστικής λειτουργίας της (αρνητική πρόληψη) την εμπιστοσύνη των κοινωνών επί την ισχύ των κανόνων (θετική γενική πρόληψη). Δεν πρέπει η ποινή να χρησιμοποιεί ως μέσο τον δράστη για τον παραδειγματισμό των άλλων.

Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα προαναφερθέντα μία ποινή που έχει πραγματώσει τον διττό της στόχο, τον σωφρονισμό και τον παραδειγματισμό της, είναι μία ποινή που είναι ολοκληρωμένη, που έχει πετύχει τον σκοπό της ύπαρξης της. Σύμφωνα επίσης και με την ενωτική θεωρία που είναι η κρατούσα, η ποινή έχει ως στόχο την διαπαιδαγώγηση του δράστη. Μπορούμε λοιπόν, υπό αυτήν την οπτική, να θεωρήσουμε ότι η θανατική ποινή διεκπεραιώνει όλους αυτους τους στόχους και τις λειτουργίες; Ο στόχος της ποινής είναι να εκφοβίσει τους άλλους ανθρώπους ή να τους παραδειγματίσει; Και ότι έστω εφαρμόζεται η ποινή σε ορισμένες περιπτώσεις, ποιες θα είναι αυτές οι περιπτώσεις; Αυθαίρετα ο Δικαστής θα αποφασίζει, ανάλογα με την διακριτική ευχέρεια του δικαστικού σώματος. Η ποινή πρέπει να έχει παιδευτικό χαρακτήρα, να οδηγήσει τα άτομα στην ίαση. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα πιστέψουν οι πολίτες στην δύναμη της ποινής και στην δικαιολογημένη ύπαρξη της. Από την άλλη βέβαια όλα τα άτομα μπορούν να θεραπευτούν και να επέλθει η κάθαρση της ψυχής τους;

Λαμβάνοντας τα παραπάνω υπόψιν, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η απάντηση σε μία ερώτηση «αξίζει κάποιος να πεθάνει για το έγκλημα που έχει διαπράξει;», είναι πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι είχαμε φανταστεί. Προσωπικά και βάση της παρούσας έρευνας, δεν έχει σημασία ούτε το έγκλημα ούτε υπό ποιες συνθήκες διεπράχθη, αλλά το ότι αδήριτη ανάγκη είναι η μη εφαρμογή της θανατικής ποινής σε όλες τις χώρες. Σαφώς όμως δεν είναι μόνο αυτό. Είναι παράλληλα και το γεγονός ότι δεν πρέπει να επιθυμούμε τον θάνατο ενός εγκληματία ακόμα και εάν έχει διαπράξει το πιο επώδυνο έγκλημα. Καταλαβαίνω το συνονθύλευμα προβληματισμών που σου έχουν δημιουργηθεί με το παρόν άρθρο αλλά κατά τη συνέχεια, ελπίζω να γίνει πιο κατανοητό αυτό που προσπαθώ να πω. Αρχικά, χρειάζεται να επισημάνουμε ότι στατιστικά ερευνών στο Τέξας έχουν δείξει ότι παρά την εφαρμογή της θανατικής ποινής, οι βαρυποινίτες πληθαίνουν χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερη μείωση των εγκλημάτων.

Παράλληλα, είναι ευρέως γνωστό ότι σε διάφορες δικαστικές υποθέσεις έχουν φυλακιστεί και καταδικαστεί σε εγκλήματα ως αθώοι. Όπως προαναφέρθηκε η θανατική ποινή στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε αντιφρονούντες και πολιτικούς αντιπάλους και όχι τόσο σε εγκλήματα που προσωπικά θεωρώ υψίστης σημασίας. Άρα γίνεται φανερό ότι μπορεί να κρύπτει και άλλες σκοπιμότητες η εφαρμογή της θανατικής ποινής εκτός από τον μοναδικό λόγο της ύπαρξης της, την αποκατάσταση δηλαδή της αδικίας. Επίσης, η θανατική ποινή αποτελεί φόνο εκ προμελέτης και εξευτελίζει το κράτος, καθώς δείχνει την εξουσία του απέναντι στους πολίτες, πως θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να χρησιμοποιήσει βία και στο θύμα. Συνεπώς, δημιουργείται ένας ατέρμονος κύκλος βίας, ο οποίος αναρωτιέμαι, πού μπορεί να οδηγήσει; Επίσης η θανατική ποινή δε δίνει το περιθώριο στον άνθρωπο να βελτιωθεί, καθώς όπως υποστήριζε ο Σωκράτης «η ηθική διδάσκεται». Επίσης, διάφοροι είναι οι εγκληματίες που διαθέτουν «ελαφρυντικά» καθώς είναι δυνατόν ένα έγκλημα να έχει διαπραχθεί εν βρασμώ ψυχής ή υπό την επήρεια ουσιών. Αξίζει και σε αυτούς η εσχάτη των ποινών;

Τέλος, θα ήθελα να σας επιστήσω την προσοχή σε μία ένορκο στις Η.Π.Α, η οποία κλήθηκε μαζί με άλλους εννέα να αποφασίσει την ποινή που θα επιβληθεί σε έναν εγκληματία. Παρά το γεγονός που επισήμανε η ίδια πως πραγματικά ήταν αδίστακτος ο εγκληματίας, που προέβη σε φρικαλέες πράξεις, η συζήτηση της με τον ίδιο ήταν πολύ ήρεμη , σε ένα χαλαρό κλίμα. Το πρωί της ίδιας ημέρας που βγήκε η απόφαση της θανατικής ποινής, άρχισε να νιώθει τύψεις και ενοχές για τα 15 επόμενα χρόνια της ζωής της, καταφεύγοντας εντέλει σε ψυχίατρο. Άμα λοιπόν, σε εγκληματίες που έχουν διαπράξει τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα, η απάντηση για το θέμα της θανατικής ποινής είναι θετικά προσκείμενη, τότε τα ζωώδη ένστικτά σου έχουν βγει στην επιφάνεια. Ο θυμός και η εκδίκηση καλπάζουν. Μήπως τέτοιου είδους αποφάσεις δεν μπορούν να παρθούν από τον καθένα μας; Πότε και πώς θα ξέρεις ποια είναι η σωστή απόφαση; Πρέπει να ξέρεις τί πιστεύεις, να μην εφησυχάζεις, γιατί άμα πάρεις μία τέτοια απόφαση άδηλα, τότε θα είσαι την μία στιγμή καθημερινός άνθρωπος και την ίδια δολοφόνος.

Βιβλιογραφία:

Κοπιδάκης, Πατρικίου, Λυπουρλής, Μωραίτου , Μ.Ζ, Έλενα, Δημήτρης, Δέσποινα, Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός Λόγος , Αθήνα , Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων , 2011

Μυλωνόπουλος, Χρήστος, Ποινικό Δίκαιο Γενικό Μέρος , Αθήνα Π.Ν. Σακκούλας, 2007

Αιζονχουντ, Λίντυ Λου, Οι στοχασμοί μιας ενόρκου πάνω στη θανατική ποινή, TEDX, https://www.ted.com/talks/lindy_lou_isonhood_a_juror_s_reflections_on_the_death_penalty/transcript?language=el#t-98019 , 2018

Γεωργιακώδης, Νικόλας, Θανατική Ποινή στην Ελλάδα:Οι τελευταίες εκτελέσεις, https://www.in2life.gr/features/notes/article/299790/thanatikh-poinh-sthn-ellada-oi-teleftaies-ekteleseis.html , 10/10/2013

Wikipedia, Capital Punishment , https://en.wikipedia.org/wiki/Capital_punishment

Dance, Meagher, Rossback , Gabriel, Tom ,Andy ,The Next To Die , https://www.themarshallproject.org/next-to-die

Crimes Punishable by Death , https://deathpenaltyinfo.org/facts-and-research/crimes-punishable-by-death

Φωτογραφία εξωφύλλου απο: https://www.aljazeera.com/wp-content/uploads/2021/04/GettyImages-148260599.jpg?resize=1200,630